Καλά Χριστούγεννα με ποντιακά κάλαντα

πηγή: https://terra-pontus.blogspot.gr/2017/12/blog-post_21.html

Κρυφό παρεκκλήσι στην Παναγία Σουμελά ανακάλυψαν Τούρκοι επιστήμονες

Σύμφωνα με την τουρκική εφημερίδα Sabah, οι επιστήμονες που ασχολούνται με τα έργα αναστήλωσης του ιστορικού μοναστηριού του Πόντου ανακάλυψαν στο βόρειο τμήμα της μονής Σουμελά, κάτω από τη στέγη, κρυφή δίοδο προς ένα παρεκκλήσι.Το παρεκκλήσι, που μέχρι τώρα ήταν άγνωστο, κοσμείται από αγιογραφίες όπως δείχνουν και οι φωτογραφίες που διέρρευσαν.  Όταν φέτος το καλοκαίρι επιτραπεί και πάλι η πρόσβαση στο μοναστήρι, οι επισκέπτες θα μπορούν να επισκεφθούν και το κρυφό παρεκκλήσι.

Τα Χριστούγεννα του Βέβαια. (του Φίλωνα Κτενίδη, ΠΕ 1951,τ.24)

Στην Τραπεζούντα των αρχών του 20ου αιώνα ζούσε ένας χαρακτηριστικός τύπος Κρωμναίου, ο Βέβαιας, που έγινε και ήρωας των ενθυμημάτων που κατέγραψε ο Φίλων Κτενίδης στην Ποντιακή Εστία. Τα Χριστούγεννα του Βέβαια (που μας τα υπενθύμισε το φιλικό μας μπλογκ terra-pontus.blogspot.gr, καταγράφουμε σ' αυτή μας την ανάρτηση. Χριστούγεννα για χριστιανούς και κλωστούς (κρυπτοχριστιανούς).

Το Λυκάστ της Κρώμνης σε βίντεο. Φωτο του Muhammet Ayas. Τραγούδι ο Γιώργος Στεφανίδης

Με πρόσφατες φωτογραφίες του Muhammet Ayas και τη φωνή του Γιώργου Στεφανίδη προέκυψε ακόμη ένα βίντεο για το Λυκάστ της Κρώμνης

Το σπήλαιο Καρατζά στα περίχωρα της Κρώμνης

Κοινοποιούμε φωτογραφίες του Faruk Aksoy από το γνωστό σπήλαιο Καρατζά (Karaca Mağarası) που βρίσκεται στη συμβολή του ποταμιού της Κρώμνης με τον Χαρσιώτη ποταμό, κοντά στην Άρδασσα (Torul). Το σπήλαιο αυτό αποτελεί σημαντικό τουριστικό προορισμό της περιοχής.

Ιστορικό σκιαγράφημα της Κρώμνης, του Αθ. Ι. Παρχαρίδη (Ποντιακά Φύλλα τ. 19-21, αρχεία ΕΠΜ)

Σύντομο ιστορικό σκιαγράφημα της Κρώμνης από τα αρχεία της Επιτροπής Ποντιακών Μελετών

Για να διαβαστούν ευκολότερα ανοίξτε τις εικόνες σε νέα καρτέλα με δεξί κλικ

Δαμιανός Χρ. Δαμιανός, ο μεγάλος δάσκαλος της Κρώμνης.

(Άρθρο του Παναγιώτη Μωυσιάδη

στο e-ptolemeos.gr, στήλη Καφέ Ρωμανία).

Πολλές φορές χαρισματικές και σημαίνουσες προσωπικότητες έρχονται και φεύγουν από τη ζωή  αφανείς και ατίμητες  από έναν κόσμο, που είναι ταγμένος να υπηρετεί και να θαυμάζει συνήθως ταγούς και εκπροσώπους της εξουσίας και του πλούτου. Αντίθετα σ’αυτήν τη λογική θα ήθελα να μνημονεύσω έναν χαλκέντερο  δάσκαλο από την εύανδρο Κρώμνη του Πόντου, τον Δαμιανό Χρήστου Δαμιανό. Ήταν Απρίλης του 1987 όταν πληροφορήθηκα ότι στο Μεσόβουνο της Πτολεμαΐδας διαμένει  ένας γόνος από τις κρωμναίϊκες οικογένειες των αφεντάδων, ο Νικόλαος Δαμιανός, γιος του διευθυντή της αστικής σχολής της Κρώμνης, του Δαμιανού Δαμιανού. Ξεκινήσαμε απόγευμα  με τον φίλο ΧρήστοΤσενεκίδη από το Ανατολικό της Πτολεμαΐδας και λίγο αργότερα  φτάσαμε  στο  γενοκτονημένο χωριό Μεσόβουνο. 

Το χωριό Μεσόβουνο της Πτολεμαΐδας

Δεν δυσκολευτήκαμε να βρούμε το σπίτι του ευγενούς γέροντα από την Κρώμνη, γιατί ήταν σε όλους γνωστός. Πλησιάσαμε, χτυπήσαμε την πόρτα και πρόβαλε η γυναίκα του. Αφού της εξηγήσαμε τον λόγο της επίσκεψής μας, μας  καλωσόρισε και επειδή ο καιρός το επέτρεπε καθίσαμε στο μπαλκόνι όπου μας υποδέχτηκε ο θείος Νικόλας. Αμέσως πιάσαμε κουβέντα ρωτώντας τον για τον πατέρα του, την Κρώμνη, τους κρυπτοχριστιανούς. Σε άπταιστη ελληνική γλώσσα άρχισε να εξιστορεί ασταμάτητα τα γεγονότα, που έζησε στην πατρίδα μικρός, αλλά και αυτά που άκουσε από τον δάσκαλο πατέρα του. Αμέσως διαπιστώσαμε ότι, παρά τα βάσανα της ζωής του, ήταν τo παιδί  ενός  άξιου δημοδιδάσκαλου του Πόντου, κάτι που διαφάνηκε από τον άρτιο λόγο και την ευγένεια που τον διέκρινε. Ο  θείος Νικόλας αφηγούνταν  με χρονολογική σειρά την τραγική ιστορία της οικογένειάς του, με λεπτομέρειες  σαν να τα ζούσε εκείνη τη στιγμή. Εγώ ήμουν αναγκασμένος να γράφω, όσο γρηγορότερα γινόταν, για να τον προλαβαίνω: Εγώ, ξεκίνησε την εξιστόρηση, γεννήθηκα το 1907 στο χωριό Αληθινός της Κρώμνης.

Η ενορία του Αληθινού σήμερα

Ήρθα στην Ελλάδα δεκαεφτά  χρονών παιδί. Θυμάμαι το χωριό μου Αληθινός και όλους τους κατοίκους του. Ο πατέρας μου, Δαμιανός Δαμιανός του Χρήστου, γεννήθηκε στον Αληθινό της Κρώμνης το 1882. Ο παππούς μου Χρήστος επίσης δάσκαλος είχε αποφοιτήσει από το Φροντιστήριο της Αργυρούπολης. Τα χρόνια εκείνα δεν είχαν οργανωθεί καλά τα σχολεία και ήταν υποχρεωμένος να διδάσκει σε πολλά χωριά της Ματσούκας, όπως στου Κοσμά και σε άλλα. Ο πατέρας μου γεννήθηκε σε μια περίοδο όπου επικρατούσε μεγάλη ένταση μεταξύ των Τούρκων και των Ελλήνων. Είχαν περάσει μόλις πέντε χρόνια, που  η οθωμανική κυβέρνηση  κάτω από την πίεση των Ρώσων αναγκάστηκε να παραχωρήσει τις πρώτες θρησκευτικές ελευθερίες στους  χριστιανούς υπηκόους . Τότε άρχισαν οι κρυπτοχριστιανοί της Κρώμνης να ενθαρρύνονται και να αποποιούνται  δειλά – δειλά την ισλαμική θρησκεία. Ένας απ’ αυτούς ήταν και ο παππούς μου, ο Χρήστος Δαμιανός, τον οποίον εντόπισαν οι Τούρκοι και  άρχισαν να τον απειλούν. Ο πατέρας μου, άριστος μαθητής, μόλις τελείωσε το δημοτικό, συνέχισε τις σπουδές του στο Φροντιστήριο της Αργυρούπολης. Συνέχισε τις σπουδές του στο Φροντιστήριο Τραπεζούντας και σε ηλικία είκοσι χρόνων εφοδιάστηκε από τον δεσπότη Αργυρουπόλεως την άδεια του δημοδιδασκάλου. Το 1902  διορίστηκε δάσκαλος στο κεντρικό δημοτικό σχολείο της  Μεταμορφώσεως, που ήταν χτισμένο  στην συνοικία Αλχαζάντων, πάνω σ’ ένα ύψωμα  δίπλα στον πανέμορφο ναό της Μεταμορφώσεως του Σωτήρος.

Ο ναός της Μεταμόρφωσης στην Κρώμνη

Θυμάμαι, ότι το σχολείο μας ήταν ένα ευρύχωρο κτίριο με δύο μεγάλες αίθουσες και δεξιά από την κεντρική  είσοδο  ήταν το γραφείο του πατέρα μου. Απ’ όσο μου έλεγε ο πατέρας μου το σχολείο θα πρέπει να χτίστηκε  το 1885  και πάνω από στην είσοδο  υπήρχε καλλίγραμμη επιγραφή: «Όντως ιερά και θεία και βεβαία είν’ η ελπίς των γραμμάτων η παιδεία και του βίου η κρηπίς». 

Αυτός ο τοίχος αποτελεί θλιβερό απομεινάρι του σχολείου της Μεταμόρφωσης

Κρωμναίοι και έπος του '40. Χρήστος Παπαδόπουλος

Ο Χρήστος Παπαδόπουλος στο κέντρο

Και οι Κρωμναίοι επιτέλεσαν το πατριωτικό τους καθήκον στον πόλεμο του 1940.
Εδώ, στο κέντρο,  ο Χρήστος Παπαδόπουλος του Σπύρου, που γεννήθηκε στο Λυκάστ της Κρώμνης και έζησε στο Ανατολικό της Πτολεμαΐδας.
Η φωτογραφία είναι προπολεμική, από τον καιρό της κανονικής του θητείας, με δύο συστρατιώτες του (Πετρίδης Χαράλαμπος και Κωτσίδης Παναγιώτης).

Ο,τι απόμεινε από το σχολείο του Λυκάστ στην Κρώμνη!

Οι φωτογραφίες είναι από το βιβλίο: "Τραπεζούς 1921: Το ανέσπερο έτος", της Π. Παπαδοπούλου-Συμεωνίδου, δισέγγονης του εθνομάρτυρα Αλέξανδρου Ακριτίδη.
Το σχολείο, όπως και τις εκκλησίες του Λυκάστ, συντηρούσε η οικογένεια Ακριτίδη (που καταγόταν από το Λυκάστ) και δίδασκε σ' αυτό γόνος της ίδιας οικογένειας, ο παππούς μου Σπύρος Παπαδόπουλος.

Στην Κρώμνη του Πόντου με τη φωνή του Γιώργου Στεφανίδη

Ο Γιώργος Στεφανίδης, με τη λύρα και τη φωνή του, τραγουδάει την Κρώμνη.

21 Σεπτεμβρίου 1921. Μέρα μνήμης για τις εκτελέσεις των Ποντίων εθνομαρτύρων στην Αμάσεια.

Ανάμεσα στα επιφανή στελέχη του ποντιακού ελληνισμού που εκτελέστηκαν από τα κεμαλικά "Δικαστήρια Ανεξαρτησίας" στην Αμάσεια, ήταν και δυο τέκνα της Κρώμνης: Ο Αλέξανδρος Ακριτίδης (αριστερά) και ο Ματθαίος Κωφίδης.

Ο χάρτης της Κρώμνης μετά τις παρεμβάσεις μας στο google maps για την επισήμανση μνημείων της περιοχής

Μπορείτε να μεγαλώσετε τον χάρτη και να μετακινηθείτε στην ευρύτερη περιοχή. Αν γνωρίζετε τα ακριβή ονόματα μνημείων της περιοχής (και οπουδήποτε στον Πόντο), γνωστοποιήστε τα σε μας με μήνυμα ώστε να παρέμβουμε στον χάρτη.

Η Κρώμνη όπως φαίνεται από το Παρτίν. Φωτογραφίες του Meliksah San

Ο φίλος Meliksah San ανέβηκε στον δρόμο πάνω από το Παρτίν και φωτογράφισε την Κρώμνη και το Λυκάστ. Σημειώσαμε στις φωτογραφίες του μερικά τοπωνύμια και τις δημοσιεύουμε.

Γεωγραφικόν & Ιστορικόν Λεξικόν των Χωρίων της Χαλδίας, Γ΄ μέρος - Polatidis Vasilios

Οπτικοποίηση του Γεωγραφικού Λεξικού του Γ. Κανδηλάπτη από τον Vasilios Polatidis

Γεωγραφικόν & Ιστορικόν Λεξικόν των Χωρίων της Χαλδίας, Β΄ μέρος - Polatidis Vasilios

Οπτικοποίηση του Γεωγραφικού Λεξικού του Γ. Κανδηλάπτη από τον Vasilios Polatidis

Γεωγραφικόν & Ιστορικόν Λεξικόν των Χωρίων της Χαλδίας, Α΄ μέρος - Polatidis Vasilios

Οπτικοποίηση του Γεωγραφικού λεξικού του Γ. Κανδηλάπτη από τον Vasilios Polatidis

Το άρθρο μας στη Βικιπαίδεια για τον Σπύρο Παπαδόπουλο, δάσκαλο από το Λυκάστ της Κρώμνης

Δημοσιεύσαμε σήμερα στη Wikipedia άρθρο μας για τον δάσκαλο από το Λυκάστ της Κρώμνης (και παππού του γράφοντα) Σπύρο Παπαδόπουλο

https://el.wikipedia.org/wiki/Σπύρος_Παπαδόπουλος_(δάσκαλος)

Σπύρος Παπαδόπουλος του Αδάμ

Το Φροντιστήριο της Αργυρούπολης στη Βικιπαίδεια (δικό μας άρθρο)

Το άρθρο μας για το Φροντιστήριο της Αργυρούπολης του Πόντου βρίσκεται στον παρακάτω σύνδεσμο:  
 https://el.wikipedia.org/wiki/Φροντιστήριο_Αργυρούπολης_Πόντου

Το Φροντιστήριο σήμερα

Οι εικόνες του ναού της Μεταμόρφωσης Κρώμνης στον Καταχά Πιερίας

       Από τον κ. Παναγιώτη Κουλαουζίδη, φίλο του ιστολογίου μας, λάβαμε πληροφορίες σχετικά με τις εικόνες του τέμπλου του ναού της Μεταμόρφωσης στην ενορία Αλχαζάντων της Κρώμνης.

       Τα τελευταία χρόνια, πριν την Ανταλλαγή, η Δέσποινα (Ποινή) Κοκά, το γένος Ελευθεριάδη, διέμενε μονίμως στην Κρώμνη. Όταν ήρθε η ώρα της Εξόδου, η Ποινή πήρε φεύγοντας τις τέσσερις εικόνες του τέμπλου του ναϋδρίου της Μεταμόρφωσης, δηλαδή, του Χριστού, της Παναγίας, του Προδρόμου και της Μεταμόρφωσης  του Σωτήρος. Και οι 4 εικόνες  είναι έργα του γνωστού ζωγράφου της Τραπεζούντας  Λεωνίδα Π. Ζωγράφου.

        Αρχικά εγκαταστάθηκε στην Καβάλα, στο σπίτι της κόρης της, αλλά σύντομα κατέληξε στον Καταχά Πιερίας, στο σπίτι της ανιψιάς της, Ειρήνης Κουλαουζίδου, γιαγιάς του αποστολέα μας. Εκεί έμεινε ως τον θάνατό της, έχοντας στο ίδιο σπίτι συντροφιά και την μητέρα του Λεωνίδα Ιασωνίδη, Φωτεινή. 

       Τις τρεις εικόνες τις δώρισε στην τοπική εκκλησία του Αγ. Μηνά  και τη μία την άφησε στο σπίτι της ανιψιάς της.

Ο ναός της Μεταμόρφωσης σήμερα

Το χωριό Βαρενού του Πόντου στη Βικιπαίδεια

Στη σειρά των άρθρων μας στη Wikipedia προστέθηκε σήμερα το λήμμα Βαρενού, με παραπομπές και βιβλιογραφία. Βρίσκεται στη διεύθυνση: https://el.wikipedia.org/wiki/Βαρενού
Εναλλακτικά, πληκτρολογήστε τη λέξη Βαρενού στο πλαίσιο αναζήτησης της Βικιπαίδειας

Μεταμόρφωση Κρώμνης

Σε δημοσίευση του φίλου Panagiotis Stavretes στο f/b βρήκαμε πρόσφατες φωτογραφίες από το εκκλησάκι της Μεταμόρφωσης και τον τοίχο που απόμεινε από το ιστορικό σχολείο της περιοχής.

Η Μεταμόρφωση σήμερα

Δεν υπάρχει πια ο τρούλος

Ο τοίχος του ιστορικού σχολείου της Μεταμόρφωσης

Ο ίδιος τοίχος από "μέσα"

Λυκάστ. Δυο πρόσφατες φωτογραφίες

φωτο του Melikşah San

φωτο του Hilmi Buyuk

Το Λυκάστ' στη Wikipedia

Ήρθε και η σειρά του Λυκάστ', που είναι γενέτειρα των εκ μητρός προγόνων μου, για ανάρτηση στη Βικιπαίδεια:
https://el.wikipedia.org/wiki/Λυκάστ'

Πρόχειρο σκαρίφημα του Λυκάστ για την ανάρτηση στη Βικιπαίδεια

Το Σταυρίν στη Βικιπαίδεια

Είπαμε να συνεχίσουμε τη συνεισφορά μας στη Βικιπαίδεια με ένα ακόμη χωριό της Χαλδίας, το Σταυρίν. Το άρθρο μας βρίσκεται στον σύνδεσμο που ακολουθεί:  https://el.wikipedia.org/wiki/Σταυρίν_Πόντου
ή πληκτρολογώντας Σταυρίν Πόντου στο πλαίσιο αναζήτησης της Βικιπαίδειας

Μετά την Χαλδία, το επόμενο άρθρο μας στη Wikipedia ήταν για την Ίμερα του Πόντου

Αφιερώσαμε και στη γειτονική μας Ίμερα ένα άρθρο στη Βικιπαίδεια
https://el.wikipedia.org/wiki/Ίμερα_Πόντου

Το άρθρο μας στη βικιπαίδεια για την περιοχή της Χαλδίας (περιοχή που περιλαμβάνει και την Κρώμνη)

Δημοσιεύσαμε σήμερα το τέταρτο, κατά σειρά, άρθρο μας στην Βικιπαίδεια, με θέμα σχετικό με τον Πόντο. Πρόκειται για το άρθρο με τίτλο: Χαλδία. Μπορείτε να το δείτε επιλέγοντας τον ακόλουθο σύνδεσμο: https://el.wikipedia.org/wiki/Χαλδία ή πληκτρολογώντας τη λέξη Χαλδία στο πλαίσιο αναζήτησης της Βικιπαίδειας.

Τα άλλα τρία άρθρα μας είναι:
1. Μητροπολίτης Χαλδίας Γερβάσιος Σουμελίδης (https://el.wikipedia.org/wiki/Μητροπολίτης_Χαλδίας_Γερβάσιος_Σουμελίδης)

2. Γερβάσιος Σουμελίδης (ανεψιός του προηγουμένου, μητροπολίτης Σεβαστείας και μετέπειτα  Γρεβενών.(https://el.wikipedia.org/wiki/Γερβάσιος_Σουμελίδης)

3. Κρώμνη Πόντου (https://el.wikipedia.org/wiki/Κρώμνη_Πόντου)

Χρησιμοποιήθηκε ως χάρτης της Χαλδίας

Μνήμη Φίλωνα Κτενίδη (+13/7/1963)

Στο ιστολόγιο του Terra Pontus βρήκαμε αυτό 

το αφιέρωμα στη μνήμη του Φίλωνα Κτενίδη:

(https://terra-pontus.blogspot.gr/Φίλων_Κτενίδης)

Από εκεί και το παρακάτω απόσπασμα

Ο σπουδαίος λόγιος Παντελής Μελανοφρύδης
 αποχαιρέτησε έμμετρα τον Φίλωνα Κτενίδη

Το σχολείο, η εκκλησία, ο παπάς και ο δάσκαλος του Λυκάστ (από αναφορές τρίτων)

Το σπίτι του δάσκαλου στο Λυκάστ

Στην διδακτορική διατριβή του εκπαιδευτικού Φώτη Κουτσουπιά με τίτλο «Η ΕΚΚΛΗΣΙΑΣΤΙΚΗ ΚΑΙ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗ ΚΙΝΗΣΗ ΣΤΗΝ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣΤΙΚΗ ΕΠΑΡΧΙΑ ΧΑΛΔΙΑΣ ΤΟΥ ΠΟΝΤΟΥ (19ος-20ος ΑΙΩΝΑΣ)» (didaktorika.gr/eadd/register), βρήκαμε αναφορά στο σχολείο του Λυκάστ και στον δάσκαλό του, Σπύρο Παπαδόπουλο. 

(Οι επεξεργασμένες υπερσυνδέσεις του κειμένου παραπέμπουν σε παλιότερες αναρτήσεις μας σχετικές με το θέμα)

Ως πηγή αναφέρει αρχείο της Ε.Π.Μ. με τίτλο Λυκάστ Χαλδίας, Μαργαρίτα Αλεξιάδου, το οποίο έχουμε δημοσιεύσει στο παρελθόν. Στο ίδιο κείμενο γίνεται αναφορά και στον ιερέα του χωριού π. Αδάμ Ακριτίδη, εξάδερφο του εθνομάρτυρα Αλέξανδρου Ακριτίδη και πατέρα του δάσκαλου Σπύρου Παπαδόπουλου. Αναφορά γίνεται και στο περίτεχνο χτίσιμο του κεντρικού ναού του Λυκάστ που ήταν αφιερωμένος στον Άγιο Χριστόφορο
(δες επίσης: Άγιος Χριστόφορος Λυκάστ, agios-christoforos-Lykast και Άγιος Χριστόφορος-βίντεο). 

Η περίτεχνη οροφή του Αγίου Χριστοφόρου

Λίγο παρακάτω ο Σπύρος αναφέρεται ως δάσκαλος και στη Βαρενού (ίσως για κάποιο μικρό διάστημα).

Υπάρχει βέβαια και η καταγραφή του ως δασκάλου στο σχολείο Μεταμόρφωσης της Κρώμνης από τον Γ. Φιρτινίδη, το 1917-18

Ο Σπύρος Παπαδόπουλος στο Ανατολικό της Πτολεμαΐδας

Η απογραφή του δάσκαλου ως πρόσφυγα στο Ανατολικό 

και η επαγγελματική του αποκατάσταση στη νέα πατρίδα

Η θέση του Λυκάστ στο χάρτη της Google, όπως διαμορφώθηκε με τη δική μας βοήθεια.

Ο γράφων έχει ιδιαίτερη ευαισθησία στα σχετικά με το Λυκάστ θέματα. Ο δάσκαλος ήταν ο παππούς του και ο παπάς ο προπάππος του.
Αναλυτικά, πληροφορίες για την δράση του δάσκαλου στους συνδέσμους με το όνομά του
και εδώ  ή  εδώ