Από την Καμπάνα του Πόντου, του Φίλωνα Κτενίδη

Βαρενού, Λυκάστ, Μούζενα, Ίμερα, Σταυρίν, Παρτίν, Βαρενού και Αεσέρτς

Ένα απόσπασμα από την Καμπάνα του Πόντου μας θύμισε ο Αλέξης Παρχαρίδης στο βίντεο που ακολουθεί (από 5:53και μετά)

                         Απαγγέλλει ο Κώστας Διαμαντίδης

Ο Άεν Ζαχαρέας σήμερα

Τ' Αεν Παύλου το λιμνίν

Κυριακίδης-Παπαδόπουλος Γεώργιος, ο αναμορφωτής του Φροντιστηρίου της Αργυρούπολης στον Πόντο

Κυριακίδης-Παπαδόπουλος Γεώργιος

Κυριακίδης-Παπαδόπουλος Γεώργιος, 1828 Αργυρούπολη – 1892 Πειραιάς.

Φιλόλογος, από τις σημαντικότερες προσωπικότητες της εκπαίδευσης του Πόντου. O αποκαλούμενος «φωστήρας» του Πόντου. Σπούδασε στο Φροντιστήριο Αργυρούπολης και αργότερα στης Τραπεζούντας. Συνέχισε σε γυμνάσιο της Αθήνας και στο Εθνικό Πανεπιστήμιο.

Το ερειπωμένο Φροντιστήριο Αργυρούπολης

Το 1854 ανέλαβε τη διεύθυνση του Φροντιστηρίου Αργυρούπολης μέχρι το 1862. Το αναδιοργάνωσε καθιστώντας το εφάμιλλο των ονομαστών σχολών του Πόντου και της Μ.Ασίας. Ανάμεσα σε άλλα, παρακινούσε τους φιλομαθείς απόφοιτους μαθητές να συνεχίσουν τις σπουδές τους, ενδιαφέρθηκε για τον εξελληνισμό των Τουρκικής προέλευσης επωνύμων, ζήτησε να στέλνουν και τα κορίτσια στο σχολείο και επιπλέον κατέστησε υποχρεωτικό τον εκκλησιασμό των μαθητών κάθε Κυριακή και γιορτή, ενώ καθιέρωσε και το θεσμό των παιδονόμων για τον έλεγχο της συμπεριφοράς των μαθητών. Φρόντισε τη βιβλιοθήκη του Φροντιστηρίου εμπλουτίζοντάς την και κάνοντας την ξακουστή μέχρι τις μέρες μας. Ως διευθυντής ενδιαφέρθηκε για τη θεσμοθέτηση οικονομικών μέτρων προς όφελος της σχολής.

Προτομή του Γ. Κυριακίδη

Το 1862 κλήθηκε να διευθύνει το Φροντιστήριο Τραπεζούντας μέχρι το 1872, όταν αναγνωρίστηκε από το Πανεπιστήμιο Αθηνών ως ισότιμο με το γυμνάσιο στην Ελλάδα.

Κτητορική επιγραφή του Φροντιστηρίου Αργυρούπολης

Με συμπαραστάτη τον Μητροπολίτη Χαλδίας Γερβάσιο Σουμελίδη έβαλε το 1875 τα θεμέλια για το νεόκτιστο Φροντιστήριο Αργυρούπολης.

Γερβάσιος Σουμελίδης

Η Ελληνική κυβέρνηση τίμησε τον μεγάλο διανοητή δάσκαλο του γένους με το παράσημο του Αργυρού Σταυρού Αξίας που κατατέθηκε στο φέρετρό του.

Στην Ποντιακή Εστία τ.26, 1952 (ψηφιακή βιβλιοθήκη ΕΠΜ) υπάρχει το παρακάτω άρθρο αφιερωμένο στον Κυριακίδη από τον Π.Β.Σαλαπασίδη

Στο ίδιο αρχείο της ΕΠΜ (Επιτροπή Ποντιακών Μελετών) βρήκαμε κι άλλο άρθρο για τον Κυριακίδη, αυτή τη φορά από τον Γ. Κανδηλάπτη (Κάνι), ΠΕ τ.44-45, 1953.

Πληροφορίες για τον Κυριακίδη στη Βικιπαίδεια (δικά μας άρθρα): 
https://el.wikipedia.org/wiki/Φροντιστήριο_Αργυρούπολης_Πόντου

https://el.wikipedia.org/wiki/Μητροπολίτης_Χαλδίας_Γερβάσιος_Σουμελίδης

Πηγές: Αρχείο ΕΠΜ, διαδίκτυο (εκ παραδρομής δεν καταγράφηκαν διευθύνσεις)

Ιδρυση κεντρικής αστικής εσωτερικής σχολής στα χωριά του Γιαγλίντερε (τη Κρωμί το ποτάμ')

Προσπάθεια εντοπισμού των αναφερόμενων στο δημοσίευμα χωριών

Μια σημαντική πρωτοβουλία για την εκπαίδευση έλαβαν το 1910 ο μητροπολίτης Χαλδίας Λαυρέντιος και ο καθηγητής του Φροντιστηρίου Τραπεζούντας  Ισραήλ Βασιλειάδης. Συνέστησαν επιτροπή από φιλόμουσους κατοίκους των χωριών που ήταν γνωστά με το γενικό όνομα Ποτάμ’ (Γιαγλίντερε), με προοπτική την ίδρυση στην περιοχή ανώτερου σχολείου για τους απόφοιτους των τοπικών σχολείων (Παρτίν, Λυκάστ', Βαρενού, Νατσαράντων, Ρουσίον, Αηλίας, Ψωμάντων, Παζπέν, Ζυγανίτα, Αϊβαζάντων, Μολλαλί).

Φάρος της Ανατολής 13-11-1910

Δυστυχώς τα γεγονότα του Μεγάλου Πολέμου, που μεσολάβησαν, δεν επέτρεψαν να ευοδωθεί η προσπάθεια.

Μητροπολίτης Χαλδίας Λαυρέντιος Σ. Παπαδόπουλος (1868-1927) από τη Βαρενού

Ισραήλ Σ. Βασιλειάδης (1880-1937), από το Νατσαράντων, σημερινό Yaglidere

Δείτε την περιοχή στον χάρτη της Google earth:

https://earth.google.com/web/@40.54218338,39.5245529,1498.3317736a,6589.12078362d,35y,0h,60t,0r/data=KAI

Περισσότερες πληροφορίες για τον Μητροπολίτη Λαυρέντιο:
 https://pontosworld.com/index.php/books/giannis-haritantis/315-2017-02-19-11-11-50
και στα δικά μας άρθρα στη Βικιπαίδεια:

https://el.wikipedia.org/wiki/Βαρενού

https://el.wikipedia.org/wiki/Μητρόπολη-Χαλδίας

Περισσότερες πληροφορίες για τον Ισραήλ Βασιλειάδη, τελευταίο διευθυντή του Φροντιστηρίου Τραπεζούντας:

https://terra-pontus.blogspot.com/2016/06/blog-post_30.html

Το φύλλο της εφημερίδας απ' όπου αντλήσαμε την είδηση

Και μια μακάβρια φωτογραφία που βρήκαμε στο αρχείο της ΕΠΜ

Ο μητροπολίτης Δράμας (πρώην Χαλδίας) Λαυρέντιος νεκρός 

Πηγή δημοσιεύματος: Ψηφιακή βιβλιοθήκη της ΕΠΜ

Σχολείο στο Χατς ή Ωραιόκαστρο της Μούζενας (Φάρος της Ανατολής, 30-10-1910)

Τα απομεινάρια του κάστρου (Ωραιόκαστρο)

Όλες οι φιλοπρόοδες κοινότητες του Πόντου ίδρυσαν και λειτουργούσαν, με δικά τους έξοδα, σχολεία στα χωριά και στις πόλεις τους. Μεγάλη ήταν και η συνδρομή της Εκκλησίας στον σκοπό αυτό. Στην εφημερίδα Φάρος της Ανατολής (30-10-1910) επαινείται η δημιουργία της αδελφότητας Αγάπη στο χωριό Χατς ή Ωραιόκαστρο της Μούζενας, που κύριος σκοπός της ήταν η συντήρηση και λειτουργία σχολείου. Προτείνεται μάλιστα και η ίδρυση ανώτερου σχολείου στην περιοχή για να καλύψει όλες τις ανάγκες.

Η Μούζενα ήταν συγκρότημα χωριών στην κοιλάδα του Γιαγλί-ντερε, κοντά στο Σταυρίν και την Κρώμνη.

Για τη Μούζενα υπάρχει άρθρο μας στη Βικιπαίδεια:  https://el.wikipedia.org/wiki/Μούζενα

Το Χατς σήμερα σε φωτογραφία του Μιχάλη Νεοφυτίδη στη σελίδα του fb Η Μούζενα του Πόντου

Το φύλλο της εφημερίδας όπου βρήκαμε το άρθρο

Πηγή για την εφημερίδα:Η ψηφιακή βιβλιοθήκη της ΕΠΜ
Πηγή φωτογραφιών:  https://www.facebook.com/groups/879040288846403/

Γ.Θ.Κανδηλάπτης, από την Αργυρούπολη στην... Ίμερα

Ο Γ.Κανδηλάπτης σε παλιά φωτογραφία ( http://www.tsitenos.gr/2018/01/pontiaka-istorika-analekta-georgios-kandilaptis-kanis-1925.html)

Και όμως, ο πολύ σπουδαίος λόγιος του Πόντου, ο Γεώργιος Θ. Κανδηλάπτης (Κάνις), αντιμετώπιζε προβλήματα από τους συμπατριώτες του Αργυρουπολίτες. Όπως αναφέρει ο ίδιος σε ανταπόκρισή του στην εφημερίδα Φάρος της Ανατολής (27-8-1911), οι πρόκριτοι της Αργυρούπολης, που διαχειρίζονταν και το Φροντιστήριο της πόλης, απομάκρυναν για ένα διάστημα τον Κανδηλάπτη από το περίφημο σχολείο της. Δεν άντεχαν, μάλλον, την κριτική του για τα κακώς κείμενα. «Όθεν… τον Κάνιν αν ζητήσητε, εις την Ίμεραν θα εύρητε». Η Αστική Σχολή της Ίμερας στάθηκε τυχερή και τον διόρισε δάσκαλο.

Πληροφορίες για τον Κανδηλάπτη στη Βικιπαίδεια: https://el.wikipedia.org/wiki/Γεώργιος_Κανδηλάπτης

Το πλήρες φύλλο της εφημερίδας απ' όπου αλιεύσαμε την είδηση (αρχείο ΕΠΜ)

Μητροπολίτης Χαλδίας Γερβάσιος Σουμελίδης. Ο Άγιος της Παιδείας

                Γεννήθηκε στο χωριό Βαρενού της Κρώμνης, το 1820, όπου έμαθε και τα πρώτα του γράμματα. Συνέχισε τις σπουδές του στην Ίμερα και αργότερα στην Αργυρούπολη. Χειροτονήθηκε κληρικός στην Παναγία Σουμελά και συμπλήρωσε τη μόρφωσή του στο Φροντιστήριο της Τραπεζούντας. Στη συνέχεια φοίτησε στη Θεολογική Σχολή της Χάλκης από την οποία αποφοίτησε αριστούχος το 1858. Έγινε Μητροπολίτης Χαλδίας το 1864 και στα 40 χρόνια της αρχιερατείας του ανέπτυξε εξαιρετικά πλούσια δραστηριότητα όχι μόνο θρησκευτική αλλά και κοινωνική, πνευματική και εθνική. Τρείς φορές παρασημοφορήθηκε από τον σουλτάνο Αμπντούλ Χαμίτ Β΄ και είναι ο πρώτος που υποκίνησε το Σταυριωτικό ζήτημα, ενώ μεγάλο μέρος της ζωής του το αφιέρωσε στην εξύψωση της παιδείας σε όλη την περιοχή της Χαλδίας. ¹

Ελένη Παπαδοπούλου (Σταυρίν 1892 - Ανατολικό 1942)

Ελένη Παπαδοπούλου

Ανήμερα της γιορτής της, μια ανάρτηση αντί για κερί στη μνήμη της γιαγιάς μου Ελένης, που δεν γνώρισα.

Η Ελένη, κόρη του π.Κωνσταντίνου Παπαδόπουλου και της Ελισάβετ γεννήθηκε στο Σταυρίν του Πόντου. Αδέλφια της ο Λάμπρος και ο Γιώργος, που μετανάστευσαν στο Κερτς της Κριμαίας και αντιμετώπισαν αργότερα δύσκολες καταστάσεις με διωγμούς, εξορίες και κάθε είδους ταλαιπωρίες. (Η επικοινωνία μας με αυτούς χάθηκε κάπου στα 1971)

Το Σταυρίν τότε

Η Ελένη παντρεύτηκε στο γειτονικό χωριό Λυκάστ’ της Κρώμνης τον δάσκαλο Σπύρο Παπαδόπουλο. Γέννησε στην πατρίδα τέσσερα παιδιά, τον Χρήστο, τον Αδάμ, την Ευθυμία και τον Κώστα.

Το σπίτι της στο Λυκάστ'

Μετά τον θάνατο δυο παιδιών γέννησε άλλα δύο στην Ελλάδα, τον Αδάμ (ούτε αυτό έζησε) και τον Κώστα. Ενδιάμεσα και μέσα στις τραγικές συνθήκες του ξεριζωμού από την προαιώνια πατρίδα (Φεβρουάριος 1924), έφερε στον κόσμο ένα κοριτσάκι, καταμεσής στη θάλασσα, πάνω στο καράβι της προσφυγιάς. Το ονόμασαν Γαλήνη, ένα όνομα συμβολικό για το ταξίδι της «επιστροφής». Αυτή ήταν η μητέρα μου. (παλιότερη ανάρτηση εδώ)

Η οικογένεια εγκαταστάθηκε στο Ανατολικό της Πτολεμαΐδας, σ’ ένα απόμερο τούρκικο σπίτι στη συνοικία των Μικρασιατών. Ο Σπύρος διορίστηκε δάσκαλος και οι προοπτικές φαίνονταν καλές, όμως η ζωή φάνηκε πολύ σκληρή. Εκτός από τα τρία παιδιά της, χάνει πρόωρα και τον άντρα της (1939).  Ο πόνος, η θλίψη και οι στερήσεις στη διάρκεια της Κατοχής οδήγησαν και την Ελένη στον θάνατο, αρχές του 1942, σε ηλικία πενήντα ετών.      Αιωνία της η μνήμη!

Το Σταυρίν σήμερα. 

                                                                                    Uğurtaşı Köyü

Για το Σταυρίν και το Λυκάστ γράψαμε πληροφορίες στη Βικιπαίδεια:

https://el.wikipedia.org/wiki/Σταυρίν_Πόντου

https://el.wikipedia.org/wiki/Λυκάστ

Γεώργιος Θ. Κανδηλάπτης (Κάνις) (1881 -1971) Διδάσκαλος -Δημοσιογράφος (του Στάθη Ταξίδη)

Γράφει, μεταξύ άλλων, για τον σπουδαίο αυτόν άνδρα ο διευθυντής της Ποντιακής Εστίας, Στάθης Ταξίδης (δάσκαλος κι αυτός και δημοσιογράφος):

Πηγή μου ήταν ο Γ. Κανδηλάπτης -Κάνις, ο οποίος κατέγραψε με επιστημονική ακρίβεια - όση κανείς μας δεν φαντάζεται- τα της Χαλδίας. Ο Κάνις, λες και γεννήθηκε επιστήμονας, ίσως και κάποια ανώτερη δύναμη να του κλήρωσε αυτόν τον ρόλο, αδυνατώ να το εξηγήσω. Πως είναι δυνατόν ένα δεκαεπτάχρονο παιδί, με σπουδές δύο ετών στο περίφημο Φροντιστήριον Αργυροπόλεως (στο τρίτο έτος δεν φοίτησε καν), να παράγει ένα τόσο σημαντικό έργο - μέχρι στιγμής δεκατέσσερα βιβλία- τα δύο εκδόθηκαν στον Πόντο - και πέντε χιλιάδες χειρόγραφες σελίδες αδημοσίευτο υλικό. Από δεκαεπταετής εξάσκησε το διδασκαλικό λειτούργημα σε πάμπολλα χωριά της Χαλδίας. Όπου δε εύρισκε Μοναστήρι ερευνούσε τα σιγίλιά του, τα πατριαρχικά και αυτοκρατορικά έγγραφά του, προμηθευόταν, μάλιστα και ριζόχαρτο (!) από την Τραπεζούντα και "ξεπατίκωνε" τις υπογραφές Πατριαρχών και αυτοκρατόρων και ό,τι άλλο ζωγραφισμένο υπήρχε. Διέσωσε και μετέφερε στην Ελλάδα, αντί των προσωπικών του περιουσιακών στοιχείων, πάνω από εβδομήντα πατριαρχικά μεμβράνινα σιγίλια, τα οποία παρέδωσε στο Βυζαντινό Μουσείο Αθηνών. Διέσωσε από την αρπαγή και πώληση τα οστά του αυτοκράτορα της Τραπεζούντος Αλέξιου Γ΄Κομνηνού, χάρη στις αντιγραφές του σώζεται σημαντικό μέρος από τον κώδικα του Μητροπολιτικού Ναού Αγίου Γεωργίου Αργυροπόλεως. Όταν κατά το 1923 - 24 η Μικτή Επιτροπή Ανταλλαγής πληθυσμών διαπίστωσε πως μέλη της στην Τραπεζούντα χρηματίζονταν, αυτόν διόρισε ως μέλος και αυτός θέλησε, τελετουργικά, ως αντάλλαγμα των υπηρεσιών του να είναι ο τελευταίος ο οποίος θα εγκαταλείψει τον Πόντο. Το έργο του θαυμάσιο και απεριόριστο, δεν μπορεί να συμπεριληφθεί στο πλαίσιο αυτής της αναφοράς. Νιώθω απεριόριστο σεβασμό προς τον πνευματικό αυτόν άνδρα και περηφάνια γιατί μετά από δεκαετή αγώνα κατόρθωσα ώστε ο γιος του Ιωάννης Κανδηλάπτης, δικηγόρος τότε Αλεξανδρουπόλεως, να παραδώσει το αρχείο του στον εκδότη Αναστάσιο Κυριακίδη. Από το αρχείο αυτό εκδόθηκαν ή επανεκδόθηκαν, όπως προείπαμε δεκατέσσερα βιβλία και έπονται άλλα. Να σημειώσουμε πως ο άλλος του γιος, ο Θεόδωρος,ανθυπολοχαγός του Ελληνικού Στρατού, έπεσε ηρωικά μαχόμενος στο Αλβανικό μέτωπο και του απονεμήθηκε μετά θάνατο Αριστείο Ανδρείας, ενώ στον ίδιον απονεμήθηκε ο Χρυσούς Σταυρός του Τάγματος του Φοίνικος το 1965 για τις προσφερθείσες υπηρεσίες του στον Ελληνισμό. Νιώθω περηφάνια ακόμα και γιατί μετά από πρότασή μου προς τον Σύλλογο Διδασκόντων, το 20ο Δημοτικό Σχολείο Ευόσμου καθώς και το παράρτημα της σχολικής βιβλιοθήκης του ίδιου δήμου που στεγάζεται εκεί ονομάστηκαν "Γεώργιος Θ. Κανδηλάπτης". Ο Γεώργιος Θ. Κανδηλάπτης υπέγραφε τα βιβλία του ως Διδάσκαλος - Δημοσιογράφος, αφού δημοσίευσε, από τον Πόντο ήδη, εκατοντάδες άρθρα και μελέτες του σε επιστημονικά περιοδικά και εφημερίδες. Θαυμάζοντάς τον απεριόριστα για το έργο του και έχοντας τον ευσεβή πόθο, να τον μοιάσω κατ' ελάχιστον, αλλά και σπουδές δασκάλου και δημοσιογράφου, αρθρογραφώντας τριάντα χρόνια (ευτυχώντας να έχω τα τελευταία πέντε έτη τη Διεύθυνση του βραβευμένου από την Ακαδημία Αθηνών περιοδικού "Ποντιακή Εστία", την οποία υπηρέτησαν ογκόλιθοι όπως ο Φιλων Κτενίδης και ο Παναγιώτης Τανιμανίδης), υπογράφω τα βιβλία μου κι εγώ ως Διδάσκαλος - Δημοσιογράφος. Ας είναι η μικρή μου αυτή αναφορά στο Γ.Θ. Κανδηλάπτη ένα αγιοκέρι στη μνήμη του και ας είναι ελαφρύ το χώμα της Αλεξανδρούπολης το οποίο τον σκεπάζει. Πέθανε, χαρακτηριστικό και αυτό στις 19 Μαΐου 1971. Στάθης Ταξίδης Διδάσκαλος - Δημοσιογράφος

Απόσπασμα από σχόλιο του Σ.Ταξίδη σε σχετική ανάρτηση στα social media:  

https://www.facebook.com/groups/529454773872977/1243509415800839/?comment_id=1244404072378040&reply_comment_id=1244159269069187&notif_id=1552814038222959&notif_t=group_comment_follow

Η Χάρσερα, χωριό κοντά στην Αργυρούπολη του Πόντου

Οι φωτογραφίες της Χάρσερας είναι προσφορά του Enis Berat Korkut

Η πολύ παλιά εκκλησία που άγνωστο σε ποιον ήταν αφιερωμένη

Σπίτια και άλλες κατασκευές με πολύ μοναδική και ωραία πέτρα και ξυλογλυπτική, όπως μεταφράζουμε το κείμενο που μας έστειλε ο ίδιος

Το σχολείο (;) που χτίστηκε από τους Έλληνες το 1910

Χάκαξα Αργυρούπολης

Η Χάκαξα (σημ. Aktutan) ήταν κωμόπολη της Χαλδίας κοντά στη Χάρχερα, την Ίμερα (Olucak) και την Κρώμνη στον δρόμο προς Αργυρούπολη (Gümüşhane).

Διαρρεόταν από το ποτάμι της Χάρχερας που στο μέσο του χωριού σχημάτιζε μια φυσική λίμνη με περίμετρο 120 μέτρα.

Η θέση της Χάκαξας στο earth.google.com

Αποτελούνταν από τις ενορίες Τσουκάντων με 13 οικογένειες και ναό του Αγίου

Πληθυσμός της επαρχίας Χαλδίας (Αργυρούπολης) του Πόντου στα 1911

Η Κρώμνη το 1911 είχε 2824 κατοίκους

     Πηγή: αρχείο Δημήτρη Λιακάκου  Dimitris Liakakos

Άρθρο μας στη Wikipedia για την μητρόπολη Χαλδίας.

Χάρτης της μητρόπολης Χαλδίας που δεν περιλαμβάνει την Κερασούντα ούτε τους οικισμούς μεταλλωρύχων της Μικράς Ασίας

Αναρτήσαμε σήμερα στην ελληνική βικιπαίδεια άρθρο μας για την Μητρόπολη Χαλδίας, την εκκλησιαστική περιφέρεια με έδρα την Αργυρούπολη, που περιλάμβανε και την Κρώμνη:

https://el.wikipedia.org/wiki/Μητρόπολη_Χαλδίας

(Αν επιλέξετε τον παραπάνω σύνδεσμο ή τους χάρτες ανοίγετε την βικιπαίδεια στο σχετικό άρθρο)

Οι περιοχές του χάρτη (μεταλλεία) που εξακτινώνονται από την περιοχή της Αργυρούπολης ανήκαν στην μητρόπολη Χαλδίας

Άρθρο μας στη Wikipedia για την Μούζενα

Χάρτης της Μούζενας από το http://terra-pontus.blogspot.com/

Αναρτήσαμε σήμερα στην ελληνική βικιπαίδεια άρθρο μας για την περιοχή της Μούζενας της Χαλδίας του Πόντου: 

https://el.wikipedia.org/wiki/Μούζενα

Με την ευκαιρία δημοσιεύουμε εδώ μια σειρά από φωτογραφίες της Μούζενας από τον φακό του Alexey Koimshidi

πηγή φωτογραφιών:  https://kromni.livejournal.com/tag/Кромни