Κυριακίδης-Παπαδόπουλος Γεώργιος, ο αναμορφωτής του Φροντιστηρίου της Αργυρούπολης στον Πόντο

Κυριακίδης-Παπαδόπουλος Γεώργιος

Κυριακίδης-Παπαδόπουλος Γεώργιος, 1828 Αργυρούπολη – 1892 Πειραιάς.

Φιλόλογος, από τις σημαντικότερες προσωπικότητες της εκπαίδευσης του Πόντου. O αποκαλούμενος «φωστήρας» του Πόντου. Σπούδασε στο Φροντιστήριο Αργυρούπολης και αργότερα στης Τραπεζούντας. Συνέχισε σε γυμνάσιο της Αθήνας και στο Εθνικό Πανεπιστήμιο.

Το ερειπωμένο Φροντιστήριο Αργυρούπολης

Το 1854 ανέλαβε τη διεύθυνση του Φροντιστηρίου Αργυρούπολης μέχρι το 1862. Το αναδιοργάνωσε καθιστώντας το εφάμιλλο των ονομαστών σχολών του Πόντου και της Μ.Ασίας. Ανάμεσα σε άλλα, παρακινούσε τους φιλομαθείς απόφοιτους μαθητές να συνεχίσουν τις σπουδές τους, ενδιαφέρθηκε για τον εξελληνισμό των Τουρκικής προέλευσης επωνύμων, ζήτησε να στέλνουν και τα κορίτσια στο σχολείο και επιπλέον κατέστησε υποχρεωτικό τον εκκλησιασμό των μαθητών κάθε Κυριακή και γιορτή, ενώ καθιέρωσε και το θεσμό των παιδονόμων για τον έλεγχο της συμπεριφοράς των μαθητών. Φρόντισε τη βιβλιοθήκη του Φροντιστηρίου εμπλουτίζοντάς την και κάνοντας την ξακουστή μέχρι τις μέρες μας. Ως διευθυντής ενδιαφέρθηκε για τη θεσμοθέτηση οικονομικών μέτρων προς όφελος της σχολής.

Προτομή του Γ. Κυριακίδη

Το 1862 κλήθηκε να διευθύνει το Φροντιστήριο Τραπεζούντας μέχρι το 1872, όταν αναγνωρίστηκε από το Πανεπιστήμιο Αθηνών ως ισότιμο με το γυμνάσιο στην Ελλάδα.

Κτητορική επιγραφή του Φροντιστηρίου Αργυρούπολης

Με συμπαραστάτη τον Μητροπολίτη Χαλδίας Γερβάσιο Σουμελίδη έβαλε το 1875 τα θεμέλια για το νεόκτιστο Φροντιστήριο Αργυρούπολης.

Γερβάσιος Σουμελίδης

Η Ελληνική κυβέρνηση τίμησε τον μεγάλο διανοητή δάσκαλο του γένους με το παράσημο του Αργυρού Σταυρού Αξίας που κατατέθηκε στο φέρετρό του.

Στην Ποντιακή Εστία τ.26, 1952 (ψηφιακή βιβλιοθήκη ΕΠΜ) υπάρχει το παρακάτω άρθρο αφιερωμένο στον Κυριακίδη από τον Π.Β.Σαλαπασίδη

Στο ίδιο αρχείο της ΕΠΜ (Επιτροπή Ποντιακών Μελετών) βρήκαμε κι άλλο άρθρο για τον Κυριακίδη, αυτή τη φορά από τον Γ. Κανδηλάπτη (Κάνι), ΠΕ τ.44-45, 1953.

Πληροφορίες για τον Κυριακίδη στη Βικιπαίδεια (δικά μας άρθρα): 
https://el.wikipedia.org/wiki/Φροντιστήριο_Αργυρούπολης_Πόντου

https://el.wikipedia.org/wiki/Μητροπολίτης_Χαλδίας_Γερβάσιος_Σουμελίδης

Πηγές: Αρχείο ΕΠΜ, διαδίκτυο (εκ παραδρομής δεν καταγράφηκαν διευθύνσεις)

Χ΄΄Γεώργιος Ακριτίδης, πατέρας του εθνομάρτυρα Αλέξανδρου Ακριτίδη.

Χ''Γεώργιος Ακριτίδης

Εν Λυκάστι της ερατεινής και καλλιγόνου Κρώμνης γεννηθείς…

Γεννήθηκε στο Λυκάστ της Κρώμνης το 1838. Γονείς του ο Ιωάννης και η Βαρβάρα. Ο αδελφός του Κωνσταντίνος παρέμεινε στο χωριό ενώ ο ίδιος σε νεαρή ηλικία εγκαταστάθηκε στην Τραπεζούντα και απασχολήθηκε αρχικά με την οικοδομή και στη συνέχεια με το εμπόριο και την παραγωγή ποτών. Γρήγορα έγινε σημαντικός οικονομικός και κοινωνικός παράγοντας της πόλης. Διετέλεσε μέλος του δημαρχιακού συμβουλίου και της Δημογεροντίας.

Το Φροντιστήριο Τραπεζούντας αριστερά

Συνεισέφερε οικονομικά αλλά κυρίως με την προσωπική του συμμετοχή στην ανοικοδόμηση του Φροντιστηρίου. Με τη δική του συνδρομή η ελληνική κοινότητα της Τραπεζούντας απέκτησε το δικό της νεκροταφείο.

Το χριστιανικό νεκροταφείο Τραπεζούντας

Προσέφερε τις υπηρεσίες του στην ενορία του Αγίου Γεωργίου Τσαρτακλή (ανήγειρε κωδωνοστάσιο, επιδιόρθωσε τον γυναικωνίτη και το εικονοστάσιο, επιμελήθηκε τον διάκοσμο του ναού).

Ο Γεώργιος Ακριτίδης στα Ιεροσόλυμα

Συνέδραμε στη λειτουργία πολλών φιλανθρωπικών και εκπαιδευτικών σωματείων και συλλόγων. Και ανακηρύχτηκε Μέγας Ευεργέτης των σχολείων της ελληνικής κοινότητας.

Η οικογένεια Ακριτίδη στα 1910. Στη μέση ο Γεώργιος

Η οικογένεια Ακριτίδη βοήθησε στην ανέγερση και συντήρηση της εκκλησίας και του σχολείου στο πατρογονικό της χωριό το Λυκάστ.

Η εκκλησία του Αγίου Χριστοφόρου στο Λυκάστ

Ανιψιός του Γεωργίου ήταν ο ιερέας του Λυκάστ, π. Αδάμ Ακριτίδης, πατέρας του δάσκαλου του χωριού Σπύρου Παπαδόπουλου, παππού εκ μητρός του γράφοντος.

Ο Χ΄΄Γεώργιος με τη σύζυγό του Ανατολή απέκτησε τέσσερις γιους, τον Αλέξανδρο, τον Ισαάκ, τον Ιωάννη και τον Αριστείδη. Πέθανε τον Ιανουάριο του 1911 στην Τραπεζούντα.

Ο μεγάλος του γιος Αλέξανδρος. Εκτελέστηκε στην Αμάσεια το 1921

Άρθρο μας στη Βικιπαίδεια για τον Αλέξανδρο Ακριτίδη:

https://el.wikipedia.org/wiki/Αλέξανδρος-Ακριτίδης

Άρθρο μας στη βικιπαίδεια για την πατρίδα της οικογένειας Ακριτίδη, το Λυκάστ:

https://el.wikipedia.org/wiki/Λυκάστ

Η εφημερίδα Φάρος της Ανατολής για τον Γεώργιο Ακριτίδη

Ο επικήδειος για τον Γ. Ακριτίδη στην ίδια εφημερίδα

Οι πληροφορίες και οι φωτογραφίες είναι από το βιβλίο της δισέγγονης του Αλέξανδρου Ακριτίδη, Παρ.Παπαδοπούλου-Συμεωνίδου, Τραπεζούς 1921: το ανέσπερο έτος, Θεσσαλονίκη 2015.
Η κ. Παρύσατις Παπαδοπούλου-Συμεωνίδου είναι ομότιμη καθηγήτρια Αρχιτεκτονικής του ΑΠΘ.
Οι εφημερίδες είναι από την ψηφιακή βιβλιοθήκη της ΕΠΜ

Γ.Θ.Κανδηλάπτης, από την Αργυρούπολη στην... Ίμερα

Ο Γ.Κανδηλάπτης σε παλιά φωτογραφία ( http://www.tsitenos.gr/2018/01/pontiaka-istorika-analekta-georgios-kandilaptis-kanis-1925.html)

Και όμως, ο πολύ σπουδαίος λόγιος του Πόντου, ο Γεώργιος Θ. Κανδηλάπτης (Κάνις), αντιμετώπιζε προβλήματα από τους συμπατριώτες του Αργυρουπολίτες. Όπως αναφέρει ο ίδιος σε ανταπόκρισή του στην εφημερίδα Φάρος της Ανατολής (27-8-1911), οι πρόκριτοι της Αργυρούπολης, που διαχειρίζονταν και το Φροντιστήριο της πόλης, απομάκρυναν για ένα διάστημα τον Κανδηλάπτη από το περίφημο σχολείο της. Δεν άντεχαν, μάλλον, την κριτική του για τα κακώς κείμενα. «Όθεν… τον Κάνιν αν ζητήσητε, εις την Ίμεραν θα εύρητε». Η Αστική Σχολή της Ίμερας στάθηκε τυχερή και τον διόρισε δάσκαλο.

Πληροφορίες για τον Κανδηλάπτη στη Βικιπαίδεια: https://el.wikipedia.org/wiki/Γεώργιος_Κανδηλάπτης

Το πλήρες φύλλο της εφημερίδας απ' όπου αλιεύσαμε την είδηση (αρχείο ΕΠΜ)

Μητροπολίτης Χαλδίας Γερβάσιος Σουμελίδης. Ο Άγιος της Παιδείας

                Γεννήθηκε στο χωριό Βαρενού της Κρώμνης, το 1820, όπου έμαθε και τα πρώτα του γράμματα. Συνέχισε τις σπουδές του στην Ίμερα και αργότερα στην Αργυρούπολη. Χειροτονήθηκε κληρικός στην Παναγία Σουμελά και συμπλήρωσε τη μόρφωσή του στο Φροντιστήριο της Τραπεζούντας. Στη συνέχεια φοίτησε στη Θεολογική Σχολή της Χάλκης από την οποία αποφοίτησε αριστούχος το 1858. Έγινε Μητροπολίτης Χαλδίας το 1864 και στα 40 χρόνια της αρχιερατείας του ανέπτυξε εξαιρετικά πλούσια δραστηριότητα όχι μόνο θρησκευτική αλλά και κοινωνική, πνευματική και εθνική. Τρείς φορές παρασημοφορήθηκε από τον σουλτάνο Αμπντούλ Χαμίτ Β΄ και είναι ο πρώτος που υποκίνησε το Σταυριωτικό ζήτημα, ενώ μεγάλο μέρος της ζωής του το αφιέρωσε στην εξύψωση της παιδείας σε όλη την περιοχή της Χαλδίας. ¹

Λάμπρος Παπαδόπουλος. (Οδοιπορικό στη Ρωσία της εξορίας).

Η πρώτη σελίδα της επιστολής

Ο συντάκτης της επιστολής που δημοσιεύουμε είναι ο Λάμπρος Παπαδόπουλος του Κωνσταντίνου και της Ελισάβετ, αδερφός της γιαγιάς μου Ελένης, γεννημένος στα τέλη του 19ου αιώνα στο Σταυρίν του Πόντου.

Πολλοί από τα μέρη του Πόντου ξενιτεύονταν τότε στον Καύκασο και στην Κριμαία της Ρωσίας. Εκεί εγκαταστάθηκαν και τα αδέρφια της γιαγιάς μου, ο Λάμπρος και ο Γιώργος παίρνοντας μαζί τους και τη χήρα μητέρα τους Ελισάβετ. Ασχολήθηκαν με την αρτοποιΐα σε ιδιόκτητο φούρνο. Στην αρχή οι συνθήκες ήταν καλές. Αργότερα όμως, όταν ο Στάλιν θέλησε να κάνει εθνοκάθαρση στους Έλληνες, έκλεισε τα σχολεία τους και τους εξόρισε στα βάθη της Ασίας. 

Από τον Πόντο στην Ρωσία...

Όταν κάποτε (στα 1971) μπόρεσε να αποκτήσει επαφή με την Ελλάδα, ο Λάμπρος Παπαδόπουλος έστειλε στη μητέρα μου την εξής επιστολή από τη Ρωσία (διατηρείται η ορθογραφία, η σύνταξη και ο τονισμός του πρωτοτύπου).

«Ποθητά καί ἀγαπητά ἀνέψια μου Χρῆστο Γαλήνη Εὐθυμία καί Κώστη σᾶς γλυκως ἀσπάζομαι ὁ διά ὑμᾶς ἄγνωστος θεῖος σας Λᾶμπρος Παπαδόπουλος. Ἐν πρώτοις σπεύδω ὅπως μάθω τά αἴσια τῆς πολυτίμου ὑμῶν ὑγίας συνάμα δε σᾶς διαφωτίζω καί τά ἡμέτερα ἄτινα δόξα τῶ θεῶ ἐπί τοῦ παρόντος καλῶς διάγουσι τά ἰδικά σας τά καλά ἐπιποθοῦμεν διά νά μάθωμεν πάντοτες τό ὀποῖον διά ἡμᾶς εἶναι τό μόνον χαροποιόν ἄκουσμα. Ἐπί τέλους μετά παρέλευσιν τόσον ὁλοκλήρων ἐτῶν ἠξιώθην νά λάβω τό πρῶτον σας γράμμα τό ὀποῖον ἀναγνοῦς μέ δάκρυα εἰς τούς ὀφθαλμούς ἔμαθον τά καλά τῆς ὑγίας σας καί ἀνεκουφίσθη ὀλίγον ἡ καρδία μου. Ἐνθυμούμενος τά παλεά ὅμως ἡ καρδία μου κλέη καί θά μείνη ἀπαρηγόρητος ἕως νά ἀποθάνω. Ἡ κακόμοιρος ἡ μακαρίτης ἀδελφή μου ἥτις κατέβη εἰς τόν ἄδη μέ πληγομένην καρδίαν παράκερα αὐτή εἶχε πολύ ἐπιθυμίαν νά μᾶς βλέπη και ὅμως τό κακόν καθεστός καί ἡ κακή μοῖρα δέν μᾶς ἐπέτρεψε νά ἀνταμοθῶμεν καί ἀκόμα ὁ θάνατος τοῦ μακαρίτου πατρός σας ὅλα αὐτά ἠνωμένα ἔδωσαν αὐτήν τόν παράκερον θάνατον. Τοιαύτη ἦταν ἡ μοῖρα τῆς ἀτυχοῦς ἀδελφῆς μου. Γαλήνη καί Εὐθυμία ἄμα λάβετε τό γράμμα μου νά ὐπάγητε εἰς τόν τάφον της νά τό ἀναγνώσητε καί νά τῆς πῆτε ὁ ἀδελφός της δέν θά τήν λησμονῆ ἴσα νά ἀποθάνη καί νά βρέξετε τόν τάφον της μέ δάκρυα ἐκ μέρους μου. Λοιπόν ἀγαπητά μου ἀνέψια ἀς ἀφίσομε ἐκ μέρους ὅλα αὐτά καί ἀς ἔλθω νά σᾶς διαφοτίζω καί τά δικά μου τά βάσανα. Κοντολογῆς ἐπειδή ὅλα γιά νά γράφω ἐκτεταμένος δέν φθάνουν οὔτε χαρτί οὔτε κονδύλι μάθετε λοιπόν τόν Μάιον μῆνα μᾶς ἐξόρισαν ἀπό τό Κέρτσι τό 1942 μέ τά δικά μας τά ἔξοδα είς τό Σερέτνη Ἄζια. Ἡ γυνέκα μου ἀσθενής ἀπό παραλισίαν βαρέως τό δεξιόν χέρι καί πόδι ἀκίνιτα καί χωρίς γλώσαν οὔτε νά ὀμιλοῦσε ἠμπόρνε. Τά ἴδια καί ἡ μητέρα ἀπό παραλισίαν ὄμως λαφρός. Τά πεδία μικρά ὁ μεγαλίτερος ὁ Παναγιότης 12 χρονῶν καί ὁ μικρότερος ὁ Κώστης 7 χρονῶν. Πᾶρτε ὑπόψιν τήν θέσιν μου μέ τέτοιαν οἰκογένιαν μόνος πολέμου καιρός οἰ δρόμοι δύσκολοι καί ὅλα μέ πληρομήν. Ὅλα τά ὄσα ἀπέκτησα σέ διάστημα 30 ἐτῶν ἄφισα καί ἔφυγα μόνον νά γλυτώσω τήν ζωήν τῆς οἰκογενίας μου καί τί νά πολυλογῶ σεῖς ἠμπορῆτε νά μέ καταλαμβάνετε. Λοιπόν ἐγώ εἰς τό Σερέτνη Ἄζια δέν εἶχον τά μέσα νά πάγω. Φθᾶσας εἰς τό Κρασνοντάρ παραπονέθικα πῶς δέν ἔχω πλέον χρήματα καί μοῦ ἐπέτρεψαν νά μείνω εἰς Γεοργεύσκη ὄπου καί μέχρι σήμερα ἐξακολουθῶ νά ζῶ. Εἰς τέλος τοῦ σερανταδύο καί τήν ἀρχήν τοῦ σεραντατρία τό νέον ἔτος ἀπέθανε ἡ μακαρίτης μητέρα μου αἰωνία της ἡ μνήμη καί εἰς τό 1955 ἀπέθανε καί ἡ γυνέκα μου καί τόρα ἔμεινα μόνος. Ζῶ μέ τόν μεγαλίτερον υἰόν Παναγιώτην. Ζῆ ἀναλόγως καλά ὅμως ἡ δική μου ζωή μαζί τους δέν εἶναι ἀξία λόγου σεῖς νομίζω μέ καταλαμβάνετε. Ἡ ὐγία μου ἐπίσης δέν εἶναι ἀξία λόγου πάσχω ἀπό ρευματιζμούς μόνον ὁ θάνατος μέ γλυτώνη. Ὁ δεύτερος υἰός μου Κώστης ζῆ εἰς τό Γεοργεύσκη δουλεύη είς τό Ἐργοστάσιον μέ καλόν μισθόν ὄμως ἡ γυνέκα του εἶναι ἀσθενής ἀπό φθῖσιν καί ὑποφέρη μαζί της. Ἔχει ἔνα κοριτσάκη μαζί της καί ἡ ἰδική του ζωή δέν εἶναι ἀξία λόγου. Ὁ Παναγιώτης ὀ μεγαλίτερος ἔχει δύο ἔνα κοριτσάκη και ἕνα ἀγουράκι. Ὁ ἀδελφός μου ὀ Γεόργιος τόν ξόρισαν πρό πολοῦ καί δέν ἔχω μέχρι σήμερα καμίαν πληροφορίαν ζῆ ἤτε ἀπέθανε. Ἡ θεία ἡ Κυριακή τῆς δικῆς μου μητρός ἠ μικροτέρα ἀδελφή ἐπίσης ἀπέθανε ὠς και ἡ θυγατέρα της Ποινή. Ἀγαπητά μου ἀνέψια ἀπό τούς γνωστούς σχεδόν δέν ζῆ κανένας. Νά ὄλα τά ὄσα εἶχον προσορινῶς νά σᾶς γράψω. Τώρα ἀγαπητά μου ἀνέψια παρακαλῶ καθένα ἕκαστον ἀπό ὑμᾶς νά μοῦ γράψετε τό πρῶτον πῶς ἔχη ἡ ὑγία σας το κυριότερον ἀπό ὄλα τί δουλία κάνετε πῶς ζῆτε πόσα τέκνα ἔχετε ὡς καί τά ὀνόματα καθενός. Ὁ θεῖος σας δέν εἶναι κανένας ξένος γνήσιος ἀδελφός τῆς μητρός σας ἐπιθυμῆ ὅλα νά μάθη τακτικά και είς ποῖας ἐργασίας ἐργάζεσθε ἔχετε δικά σας χώματα εἴτε σπιτάκια ἐπιθυμῶ νά μάθω ὅλην σας γενικῶς τήν ζωήν μήν σᾶς κακοφαίνεται ἡ αἴτισις μου ὅλα αὐτά μέ ένδιαφέρουν. Δεχθῆτε τούς ἰδιαιτέρους ασπασμούς ὄλης μου τῆς οικογενίας ὄλοι καλῶς διάγουσι ἀναμένοντες τήν ταχεῖαν σας ἀπάντησιν. Μήν σᾶς ἔρχεται περίεργον ὅτι σᾶς γράφω μέ μολυβδοκόνδυλον καί ὄχι διά μελάνης αἰ χεῖρες μου τρέμουν δέν δύναμαι νά γράφω διά μελάνης. Διατελῶ μεθ’ ὑπολήψεως καί φιλῶ κάθε ἔνα ἔκαστον ἰδίως.

 Ὁ ποθῶν σας θεῖος Λᾶμπρος Παπαδόπουλος

Αυτή η επιστολή είναι στα χέρια μου, δεν νομίζω όμως να υπάρχει και δεύτερη. Με τους συγγενείς μας αυτούς στη Ρωσία κανένας μας δεν έχει επαφή. Μάλλον αν ζει κάποιος, δεν θα ξέρει ελληνικά και δεν θα ήρθε στην Ελλάδα όπως χιλιάδες άλλοι. Ακαθόριστη είναι και η τύχη των υπόλοιπων συγγενών από τον Πόντο. Δεν υπάρχουν πληροφορίες αν είχαν πεθάνει πριν την Ανταλλαγή ή αν έμειναν εκεί, με τις όποιες συνέπειες.

Ελένη Παπαδοπούλου (Σταυρίν 1892 - Ανατολικό 1942)

Ελένη Παπαδοπούλου

Ανήμερα της γιορτής της, μια ανάρτηση αντί για κερί στη μνήμη της γιαγιάς μου Ελένης, που δεν γνώρισα.

Η Ελένη, κόρη του π.Κωνσταντίνου Παπαδόπουλου και της Ελισάβετ γεννήθηκε στο Σταυρίν του Πόντου. Αδέλφια της ο Λάμπρος και ο Γιώργος, που μετανάστευσαν στο Κερτς της Κριμαίας και αντιμετώπισαν αργότερα δύσκολες καταστάσεις με διωγμούς, εξορίες και κάθε είδους ταλαιπωρίες. (Η επικοινωνία μας με αυτούς χάθηκε κάπου στα 1971)

Το Σταυρίν τότε

Η Ελένη παντρεύτηκε στο γειτονικό χωριό Λυκάστ’ της Κρώμνης τον δάσκαλο Σπύρο Παπαδόπουλο. Γέννησε στην πατρίδα τέσσερα παιδιά, τον Χρήστο, τον Αδάμ, την Ευθυμία και τον Κώστα.

Το σπίτι της στο Λυκάστ'

Μετά τον θάνατο δυο παιδιών γέννησε άλλα δύο στην Ελλάδα, τον Αδάμ (ούτε αυτό έζησε) και τον Κώστα. Ενδιάμεσα και μέσα στις τραγικές συνθήκες του ξεριζωμού από την προαιώνια πατρίδα (Φεβρουάριος 1924), έφερε στον κόσμο ένα κοριτσάκι, καταμεσής στη θάλασσα, πάνω στο καράβι της προσφυγιάς. Το ονόμασαν Γαλήνη, ένα όνομα συμβολικό για το ταξίδι της «επιστροφής». Αυτή ήταν η μητέρα μου. (παλιότερη ανάρτηση εδώ)

Η οικογένεια εγκαταστάθηκε στο Ανατολικό της Πτολεμαΐδας, σ’ ένα απόμερο τούρκικο σπίτι στη συνοικία των Μικρασιατών. Ο Σπύρος διορίστηκε δάσκαλος και οι προοπτικές φαίνονταν καλές, όμως η ζωή φάνηκε πολύ σκληρή. Εκτός από τα τρία παιδιά της, χάνει πρόωρα και τον άντρα της (1939).  Ο πόνος, η θλίψη και οι στερήσεις στη διάρκεια της Κατοχής οδήγησαν και την Ελένη στον θάνατο, αρχές του 1942, σε ηλικία πενήντα ετών.      Αιωνία της η μνήμη!

Το Σταυρίν σήμερα. 

                                                                                    Uğurtaşı Köyü

Για το Σταυρίν και το Λυκάστ γράψαμε πληροφορίες στη Βικιπαίδεια:

https://el.wikipedia.org/wiki/Σταυρίν_Πόντου

https://el.wikipedia.org/wiki/Λυκάστ

Γεώργιος Θ. Κανδηλάπτης (Κάνις) (1881 -1971) Διδάσκαλος -Δημοσιογράφος (του Στάθη Ταξίδη)

Γράφει, μεταξύ άλλων, για τον σπουδαίο αυτόν άνδρα ο διευθυντής της Ποντιακής Εστίας, Στάθης Ταξίδης (δάσκαλος κι αυτός και δημοσιογράφος):

Πηγή μου ήταν ο Γ. Κανδηλάπτης -Κάνις, ο οποίος κατέγραψε με επιστημονική ακρίβεια - όση κανείς μας δεν φαντάζεται- τα της Χαλδίας. Ο Κάνις, λες και γεννήθηκε επιστήμονας, ίσως και κάποια ανώτερη δύναμη να του κλήρωσε αυτόν τον ρόλο, αδυνατώ να το εξηγήσω. Πως είναι δυνατόν ένα δεκαεπτάχρονο παιδί, με σπουδές δύο ετών στο περίφημο Φροντιστήριον Αργυροπόλεως (στο τρίτο έτος δεν φοίτησε καν), να παράγει ένα τόσο σημαντικό έργο - μέχρι στιγμής δεκατέσσερα βιβλία- τα δύο εκδόθηκαν στον Πόντο - και πέντε χιλιάδες χειρόγραφες σελίδες αδημοσίευτο υλικό. Από δεκαεπταετής εξάσκησε το διδασκαλικό λειτούργημα σε πάμπολλα χωριά της Χαλδίας. Όπου δε εύρισκε Μοναστήρι ερευνούσε τα σιγίλιά του, τα πατριαρχικά και αυτοκρατορικά έγγραφά του, προμηθευόταν, μάλιστα και ριζόχαρτο (!) από την Τραπεζούντα και "ξεπατίκωνε" τις υπογραφές Πατριαρχών και αυτοκρατόρων και ό,τι άλλο ζωγραφισμένο υπήρχε. Διέσωσε και μετέφερε στην Ελλάδα, αντί των προσωπικών του περιουσιακών στοιχείων, πάνω από εβδομήντα πατριαρχικά μεμβράνινα σιγίλια, τα οποία παρέδωσε στο Βυζαντινό Μουσείο Αθηνών. Διέσωσε από την αρπαγή και πώληση τα οστά του αυτοκράτορα της Τραπεζούντος Αλέξιου Γ΄Κομνηνού, χάρη στις αντιγραφές του σώζεται σημαντικό μέρος από τον κώδικα του Μητροπολιτικού Ναού Αγίου Γεωργίου Αργυροπόλεως. Όταν κατά το 1923 - 24 η Μικτή Επιτροπή Ανταλλαγής πληθυσμών διαπίστωσε πως μέλη της στην Τραπεζούντα χρηματίζονταν, αυτόν διόρισε ως μέλος και αυτός θέλησε, τελετουργικά, ως αντάλλαγμα των υπηρεσιών του να είναι ο τελευταίος ο οποίος θα εγκαταλείψει τον Πόντο. Το έργο του θαυμάσιο και απεριόριστο, δεν μπορεί να συμπεριληφθεί στο πλαίσιο αυτής της αναφοράς. Νιώθω απεριόριστο σεβασμό προς τον πνευματικό αυτόν άνδρα και περηφάνια γιατί μετά από δεκαετή αγώνα κατόρθωσα ώστε ο γιος του Ιωάννης Κανδηλάπτης, δικηγόρος τότε Αλεξανδρουπόλεως, να παραδώσει το αρχείο του στον εκδότη Αναστάσιο Κυριακίδη. Από το αρχείο αυτό εκδόθηκαν ή επανεκδόθηκαν, όπως προείπαμε δεκατέσσερα βιβλία και έπονται άλλα. Να σημειώσουμε πως ο άλλος του γιος, ο Θεόδωρος,ανθυπολοχαγός του Ελληνικού Στρατού, έπεσε ηρωικά μαχόμενος στο Αλβανικό μέτωπο και του απονεμήθηκε μετά θάνατο Αριστείο Ανδρείας, ενώ στον ίδιον απονεμήθηκε ο Χρυσούς Σταυρός του Τάγματος του Φοίνικος το 1965 για τις προσφερθείσες υπηρεσίες του στον Ελληνισμό. Νιώθω περηφάνια ακόμα και γιατί μετά από πρότασή μου προς τον Σύλλογο Διδασκόντων, το 20ο Δημοτικό Σχολείο Ευόσμου καθώς και το παράρτημα της σχολικής βιβλιοθήκης του ίδιου δήμου που στεγάζεται εκεί ονομάστηκαν "Γεώργιος Θ. Κανδηλάπτης". Ο Γεώργιος Θ. Κανδηλάπτης υπέγραφε τα βιβλία του ως Διδάσκαλος - Δημοσιογράφος, αφού δημοσίευσε, από τον Πόντο ήδη, εκατοντάδες άρθρα και μελέτες του σε επιστημονικά περιοδικά και εφημερίδες. Θαυμάζοντάς τον απεριόριστα για το έργο του και έχοντας τον ευσεβή πόθο, να τον μοιάσω κατ' ελάχιστον, αλλά και σπουδές δασκάλου και δημοσιογράφου, αρθρογραφώντας τριάντα χρόνια (ευτυχώντας να έχω τα τελευταία πέντε έτη τη Διεύθυνση του βραβευμένου από την Ακαδημία Αθηνών περιοδικού "Ποντιακή Εστία", την οποία υπηρέτησαν ογκόλιθοι όπως ο Φιλων Κτενίδης και ο Παναγιώτης Τανιμανίδης), υπογράφω τα βιβλία μου κι εγώ ως Διδάσκαλος - Δημοσιογράφος. Ας είναι η μικρή μου αυτή αναφορά στο Γ.Θ. Κανδηλάπτη ένα αγιοκέρι στη μνήμη του και ας είναι ελαφρύ το χώμα της Αλεξανδρούπολης το οποίο τον σκεπάζει. Πέθανε, χαρακτηριστικό και αυτό στις 19 Μαΐου 1971. Στάθης Ταξίδης Διδάσκαλος - Δημοσιογράφος

Απόσπασμα από σχόλιο του Σ.Ταξίδη σε σχετική ανάρτηση στα social media:  

https://www.facebook.com/groups/529454773872977/1243509415800839/?comment_id=1244404072378040&reply_comment_id=1244159269069187&notif_id=1552814038222959&notif_t=group_comment_follow

Άρθρο μας στη Wikipedia για τον εθνομάρτυρα Αλέξανδρο Ακριτίδη

Δημοσιεύσαμε σήμερα στην Βικιπαίδεια άρθρο για τον εθνομάρτυρα του Πόντου Αλέξανδρο Ακριτίδη, καταγόμενο από το Λυκάστ της Κρώμνης. Το άρθρο είναι περιληπτικό και χωρίς φωτογραφία, λόγω της πολιτικής της Βικιπαίδειας στο θέμα της πνευματικής ιδιοκτησίας. Όποιος θέλει και μπορεί ας αναρτήσει στο άρθρο τη φωτογραφία του.
Το άρθρο είναι δημοσιευμένο στη διεύθυνση:

https://el.wikipedia.org/wiki/Αλέξανδρος_Ακριτίδης

Γερβάσιος Σουμελίδης (1882-1943), μητροπολίτης Γρεβενών, ο από Σεβαστείας

75 χρόνια συμπληρώθηκαν φέτος από τον θάνατο του μητροπολίτη Γρεβενών Γερβασίου Σουμελίδη, του από Σεβαστείας. Σε παλιότερη ανάρτησή μας είχαμε αναφερθεί στην προσωπικότητά του (http://kromni.blogspot.gr/2014/07/blog-post_30.html).
Επίσης γράψαμε και το σχετικό άρθρο στη βικιπαίδεια (https://el.wikipedia.org/wiki/Γερβάσιος_Σουμελίδης).
Από την εντωμεταξύ έρευνα προέκυψαν και νέα στοιχεία, γι’ αυτό και το καινούριο αφιέρωμα.

                                                                     ---

Ο Γερβάσιος (κατά κόσμον Ευριπίδης Σουμελίδης του Χαραλάμπους) γεννήθηκε το 1882 στη Βαρενού της Κρώμνης, στον ανατολικό Πόντο, που ανήκε στη Μητρόπολη Χαλδίας. Ήταν ανεψιός του μητροπολίτη Χαλδίας Γερβασίου Σουμελίδη και πρώτος εξάδελφος του παππού του γράφοντος, Σπύρου Παπαδόπουλου, δάσκαλου από το Λυκάστ’.

Ο Γερβάσιος ιεροδιάκονος

Σπούδασε στην Αργυρούπολη (Γκιουμούσχανε), την Καισάρεια και το 1906 αποφοίτησε από την Ιερά Θεολογική Σχολή της Χάλκης. Το 1911-12 ανέλαβε τη διεύθυνση της Ιερατικής σχολής Πρασάρεως. Εργάσθηκε ως δάσκαλος και ιερέας στην Κωνσταντινούπολη, Καισάρεια, Θράκη και το 1912 εξορίσθηκε για τη θρησκευτική και εθνική του δράση στη Σόφια.

Με τη λήξη των Βαλκανικών πολέμων χειροτονήθηκε επίσκοπος Σεβαστείας. Στις 29 Δεκεμβρίου 1913 χειροτονήθηκε στον Πατριαρχικό Ναό του Αγίου Γεωργίου στο Φανάρι Κωνσταντινουπόλεως τιτουλάριος Επίσκοπος Σεβαστείας, Βοηθός Επίσκοπος της Μητροπόλεως Νεοκαισαρείας. Τη χειροτονία τέλεσε ο Μητροπολίτης Νεοκαισαρείας Πολύκαρπος, συμπαραστατούμενος από τους Μητροπολίτες Αγκύρας Γερβάσιο και Χαλδίας Λαυρέντιο. Ανέλαβε τη διοίκηση του Παφλαγονικού (Δυτικού) τμήματος της Μητροπόλεως Νεοκαισαρείας. Το 1919 μετά την παραίτηση του Μητροπολίτη Κολωνείας Δωροθέου μετέβη ως Πατριαρχικός Έξαρχος στη Μητρόπολη Κολωνείας, με έδρα τη Νικόπολη Πόντου. 

http://users.sch.gr/markmarkou/1931_1959/1943/koim/gervasios_soumelides.htm

Η πρώτη φροντίδα του μητροπολίτου Γερβασίου ήταν να αποκαταστήσει, συντηρήσει και περιθάλψει το μέγα κύμα των προσφύγων. Συγκέντρωσε λοιπόν σωρεία δεμάτων ρουχισμού, τροφίμων, φαρμάκων και ζωοτροφών, που μοίρασε με αξιοθαύμαστο τρόπο στο χειμαζόμενο ποίμνιό του.

Ο Γερβάσιος, αριστερά, με τα αδέλφια του

Παράλληλα με τα χρήματα που συγκέντρωσε αποκατέστησε τα ερειπωμένα σπίτια της περιοχής του, που είχαν λεηλατηθεί και πυρποληθεί από τους Τούρκους και εγκατέστησε τους εξορίστους. Για την καλλιέργεια μάλιστα των χωραφιών χορήγησε σε κάθε τέσσερις οικογένειες

Οικογένεια Φωστηρόπουλου (Από την Τραπεζούντα, στο Ανατολικό Εορδαίας)

Πρόκειται για την οικογένεια επιχειρηματιών της Τραπεζούντας, με καταγωγή από την Ίμερα της Αργυρούπολης του Πόντου, που μετά την Ανταλλαγή διέπρεψαν ως επιχειρηματίες και επιστήμονες και στην Ελλάδα.

Γράφει ο Παναγιώτης Μωυσιάδης

(Ιστορική έρευνα  και καταγραφή δημοσιευμένη στη στήλη Καφέ Ρωμανία του e-ptolemeos.gr)

       Είναι ιδιαίτερα σημαντικό για μένα να καταγράψω μέρος της Ιστορίας της αστικής ποντιακής οικογένειας των Φωστηροπουλαίων. Το επώνυμο Φωστήρ’- φωστέρτ’ς- Φωστηρόπουλος προέρχεται από το ουσιαστικό «ο φωστήρας» που σημαίνει αυτός που με τις γνώσεις του διαφωτίζει αυτούς που τον ακούν. Η οικογένεια των Φωστηροπουλαίων κατάγεται από την πανέμορφη και ειδυλλιακή κωμόπολη του Πόντου, την χιλιοτραγουδισμένη Ίμερα. Ήταν μία ελληνική κοιτίδα στην περιοχή της Αργυρούπολης, όμορη με την Κρώμνη και βρίσκονταν 80 χιλιόμετρα νότια της Τραπεζούντας. Ήταν χτισμένη σε υψόμετρο 1500 μέτρα πάνω σε μια πανοραμική τοποθεσία με πολύ καλό κλίμα. Περιλάμβανε οκτώ ενορίες (μαχαλάδες) και έδινε την εντύπωση ορεινής κωμόπολης πράγμα που επιβεβαιώνει και ο λαϊκός στίχος:

Η Ίμερα, η Ίμερα, σεέρ και πολιτεία.

      Εκεί, σε μία από τις ενορίες, το Λειβάδ’, είχε το σπίτι του ένας από τους γενάρχες της μεγάλης επιχειρηματικής αστικής οικογένειας , ο Χατζή-Γιάγκος ( Ιωάννης) Φωστηρόπουλος. Στην ίδια ενορία, όπου υπήρχε χτισμένη η εκκλησία του Αγίου Ιωάννη της Ίμερας ζούσαν και οι συγγενείς του Ιάκωβος και Ισαάκ Φωστηρόπουλος, ο πατέρας του Αγαθάγγελου Φωστηρόπουλου, καθηγητού στην Ελλάδα και ιστορικού της Ίμερας. Ο Γιάγκος Φωστηρόπουλος, γεννημένος το 1860, εγκαταστάθηκε στην Τραπεζούντα το 1880 αμέσως μετά τη λήξη των ρωσοτουρκικών πολέμων σε μια εποχή, που ο Σουλτάνος κάτω από την πίεση των μεγάλων δυνάμεων αναγκάστηκε να παραχωρήσει σχετικές ελευθερίες στους υπόδουλους Έλληνες. Ο Ιωάννης Φωστηρόπουλος ήταν γιος του Γεωργίου και καταγράφτηκε ως ο γενάρχης της μεγάλης οικογένειας των Φωστηροπουλαίων. Ο Χατζηγιάγκος ταξίδεψε στους αγίους τόπους, κάτι που μόνο εύπορες οικογένειες μπορούσαν να πραγματοποιήσουν.

Εικόνα 1. Η οικογένεια του Ιωάννη Φωστηρόπουλου στα Ιεροσόλυμα. Ο μικρός είναι ο Γιάγκος Φωστηρόπουλος, για χρόνια πρόεδρος της Παμποντιακής Αθηνών

       Πριν το προσκύνημα στους αγίους τόπους ήταν παντρεμένος με την πρώτη του γυναίκα με την οποία απέκτησε τρία παιδιά: την Ευθυμία, την Ελένη και τον Γιώργο. Ασχολήθηκε στην αρχή με το εμπόριο στην Τραπεζούντα εγκαταστάθηκε γύρω στο 1880. Εκεί μαζί με τα πέντε παιδιά του ίδρυσε την Τράπεζα, την εποχή της τελευταίας μεγάλης άνθισης της Εύξεινο-ποντιακής μεγαλούπολης και στη συνέχεια άνοιξε εμπορικό δανειστικό και εμπορικό γραφείο τα οποία εξελίχθηκαν σε τράπεζα του Φωστηρόπουλου. (σ.σ. την τράπεζα επισκεφτήκαμε το Ιούλιο του 1987, διασώζεται μέχρι σήμερα και στεγάζει το ταχυδρομείο της Τραπεζούντας).

                               Εικόνα 2. Βιβλιάριο της Τράπεζας Φωστηρόπουλου

Εικόνα 3. Σφραγίδα Τράπεζας Φωστηρόπουλου

       Στον τραπεζικό τομέα στις αρχές του 20ου αιώνα στην Τραπεζούντα, εκτός από μία οθωμανική τράπεζα, υπήρχαν τέσσερις ελληνικές, του Kαπαγιαννίδη (η βίλα του οποίου σήμερα στεγάζει το μουσείο του Kεμάλ Aτατούρκ), του Θεοφύλακτου, του Φωστηρόπουλου και παράρτημα της Τράπεζας Αθηνών. Ο πατέρας Φωστηρόπουλος έβαλε στη σφραγίδα της τράπεζας του τα πιο αγαπημένα του σύμβολα την ποντιακή κυψέλη ( Μελισσοδόν) με πέντε μέλισσες που συμβόλιζαν τα πέντε του παιδιά. Ο Χαντηγιάγκος ήταν ένας πανέμορφος

Δαμιανός Χρ. Δαμιανός, ο μεγάλος δάσκαλος της Κρώμνης.

(Άρθρο του Παναγιώτη Μωυσιάδη

στο e-ptolemeos.gr, στήλη Καφέ Ρωμανία).

Πολλές φορές χαρισματικές και σημαίνουσες προσωπικότητες έρχονται και φεύγουν από τη ζωή  αφανείς και ατίμητες  από έναν κόσμο, που είναι ταγμένος να υπηρετεί και να θαυμάζει συνήθως ταγούς και εκπροσώπους της εξουσίας και του πλούτου. Αντίθετα σ’αυτήν τη λογική θα ήθελα να μνημονεύσω έναν χαλκέντερο  δάσκαλο από την εύανδρο Κρώμνη του Πόντου, τον Δαμιανό Χρήστου Δαμιανό. Ήταν Απρίλης του 1987 όταν πληροφορήθηκα ότι στο Μεσόβουνο της Πτολεμαΐδας διαμένει  ένας γόνος από τις κρωμναίϊκες οικογένειες των αφεντάδων, ο Νικόλαος Δαμιανός, γιος του διευθυντή της αστικής σχολής της Κρώμνης, του Δαμιανού Δαμιανού. Ξεκινήσαμε απόγευμα  με τον φίλο ΧρήστοΤσενεκίδη από το Ανατολικό της Πτολεμαΐδας και λίγο αργότερα  φτάσαμε  στο  γενοκτονημένο χωριό Μεσόβουνο. 

Το χωριό Μεσόβουνο της Πτολεμαΐδας

Δεν δυσκολευτήκαμε να βρούμε το σπίτι του ευγενούς γέροντα από την Κρώμνη, γιατί ήταν σε όλους γνωστός. Πλησιάσαμε, χτυπήσαμε την πόρτα και πρόβαλε η γυναίκα του. Αφού της εξηγήσαμε τον λόγο της επίσκεψής μας, μας  καλωσόρισε και επειδή ο καιρός το επέτρεπε καθίσαμε στο μπαλκόνι όπου μας υποδέχτηκε ο θείος Νικόλας. Αμέσως πιάσαμε κουβέντα ρωτώντας τον για τον πατέρα του, την Κρώμνη, τους κρυπτοχριστιανούς. Σε άπταιστη ελληνική γλώσσα άρχισε να εξιστορεί ασταμάτητα τα γεγονότα, που έζησε στην πατρίδα μικρός, αλλά και αυτά που άκουσε από τον δάσκαλο πατέρα του. Αμέσως διαπιστώσαμε ότι, παρά τα βάσανα της ζωής του, ήταν τo παιδί  ενός  άξιου δημοδιδάσκαλου του Πόντου, κάτι που διαφάνηκε από τον άρτιο λόγο και την ευγένεια που τον διέκρινε. Ο  θείος Νικόλας αφηγούνταν  με χρονολογική σειρά την τραγική ιστορία της οικογένειάς του, με λεπτομέρειες  σαν να τα ζούσε εκείνη τη στιγμή. Εγώ ήμουν αναγκασμένος να γράφω, όσο γρηγορότερα γινόταν, για να τον προλαβαίνω: Εγώ, ξεκίνησε την εξιστόρηση, γεννήθηκα το 1907 στο χωριό Αληθινός της Κρώμνης.

Η ενορία του Αληθινού σήμερα

Ήρθα στην Ελλάδα δεκαεφτά  χρονών παιδί. Θυμάμαι το χωριό μου Αληθινός και όλους τους κατοίκους του. Ο πατέρας μου, Δαμιανός Δαμιανός του Χρήστου, γεννήθηκε στον Αληθινό της Κρώμνης το 1882. Ο παππούς μου Χρήστος επίσης δάσκαλος είχε αποφοιτήσει από το Φροντιστήριο της Αργυρούπολης. Τα χρόνια εκείνα δεν είχαν οργανωθεί καλά τα σχολεία και ήταν υποχρεωμένος να διδάσκει σε πολλά χωριά της Ματσούκας, όπως στου Κοσμά και σε άλλα. Ο πατέρας μου γεννήθηκε σε μια περίοδο όπου επικρατούσε μεγάλη ένταση μεταξύ των Τούρκων και των Ελλήνων. Είχαν περάσει μόλις πέντε χρόνια, που  η οθωμανική κυβέρνηση  κάτω από την πίεση των Ρώσων αναγκάστηκε να παραχωρήσει τις πρώτες θρησκευτικές ελευθερίες στους  χριστιανούς υπηκόους . Τότε άρχισαν οι κρυπτοχριστιανοί της Κρώμνης να ενθαρρύνονται και να αποποιούνται  δειλά – δειλά την ισλαμική θρησκεία. Ένας απ’ αυτούς ήταν και ο παππούς μου, ο Χρήστος Δαμιανός, τον οποίον εντόπισαν οι Τούρκοι και  άρχισαν να τον απειλούν. Ο πατέρας μου, άριστος μαθητής, μόλις τελείωσε το δημοτικό, συνέχισε τις σπουδές του στο Φροντιστήριο της Αργυρούπολης. Συνέχισε τις σπουδές του στο Φροντιστήριο Τραπεζούντας και σε ηλικία είκοσι χρόνων εφοδιάστηκε από τον δεσπότη Αργυρουπόλεως την άδεια του δημοδιδασκάλου. Το 1902  διορίστηκε δάσκαλος στο κεντρικό δημοτικό σχολείο της  Μεταμορφώσεως, που ήταν χτισμένο  στην συνοικία Αλχαζάντων, πάνω σ’ ένα ύψωμα  δίπλα στον πανέμορφο ναό της Μεταμορφώσεως του Σωτήρος.

Ο ναός της Μεταμόρφωσης στην Κρώμνη

Θυμάμαι, ότι το σχολείο μας ήταν ένα ευρύχωρο κτίριο με δύο μεγάλες αίθουσες και δεξιά από την κεντρική  είσοδο  ήταν το γραφείο του πατέρα μου. Απ’ όσο μου έλεγε ο πατέρας μου το σχολείο θα πρέπει να χτίστηκε  το 1885  και πάνω από στην είσοδο  υπήρχε καλλίγραμμη επιγραφή: «Όντως ιερά και θεία και βεβαία είν’ η ελπίς των γραμμάτων η παιδεία και του βίου η κρηπίς». 

Αυτός ο τοίχος αποτελεί θλιβερό απομεινάρι του σχολείου της Μεταμόρφωσης

Το άρθρο μας στη Βικιπαίδεια για τον Σπύρο Παπαδόπουλο, δάσκαλο από το Λυκάστ της Κρώμνης

Δημοσιεύσαμε σήμερα στη Wikipedia άρθρο μας για τον δάσκαλο από το Λυκάστ της Κρώμνης (και παππού του γράφοντα) Σπύρο Παπαδόπουλο

https://el.wikipedia.org/wiki/Σπύρος_Παπαδόπουλος_(δάσκαλος)

Σπύρος Παπαδόπουλος του Αδάμ

Κρώμνη Πόντου: Σήμερα συμπληρώνονται 93 χρόνια από την Έξοδο των Κρωμναίων από την ιστορική τους πατρίδα. (Αναδημοσιεύουμε περσινή μας ανάρτηση για το θέμα)

                                                    Η έξοδος 
              Στιγμές (προσωπικές, οικογενειακές) από τον ξεριζωμό των κατοίκων της Κρώμνης
     Χειμώνας του 1923-24 σ’ ένα από τα πιο ξακουστά χωριά του Πόντου, την Κρώμνη. Λιγοστοί οι εναπομείναντες κάτοικοι των οικισμών-ενοριών της. Ήδη κάποια γειτονικά χωριά έχουν αδειάσει σε εφαρμογή της Συνθήκης Ανταλλαγής Πληθυσμών της Λοζάνης. Και οι Κρωμναίοι ξέρουν ότι πλησιάζει η σειρά τους. Η ζωή κυλάει πολύ δύσκολα. Τα τρόφιμα ελάχιστα, δραστηριότητες που κάποτε έδιναν ζωή στην περιοχή έπαψαν, εισοδήματα δεν υπάρχουν. Μια μόνο ελπίδα έχουν, να μπορέσουν να φύγουν την άνοιξη, παίρνοντας το σύντομο δρόμο πάνω στα βουνά. Έτσι θα έπαιρναν μαζί τους τις αγελάδες τους, εξασφαλίζοντας μ’ αυτόν τον τρόπο τη διατροφή τους μέχρι την Τραπεζούντα.
     Το ίδιο σκηνικό και στην αετοφωλιά της Κρώμνης, το Λυκάστ . Πέντε οικογένειες όλες κι όλες έμειναν μέχρι το τέλος. Σε όλη τη διάρκεια των ταραχών του πολέμου πολλοί έφευγαν και εγκατέλειπαν οριστικά την πατρίδα τους. Ο εύλογος φόβος των κατοίκων δυνάμωσε από το κύμα διωγμών που ακολούθησε την επικράτηση των κεμαλικών στην ευρύτερη περιοχή. Άλλωστε δυο επιφανή τέκνα του Λυκάστ, ο Ματθαίος Κωφίδης και ο Αλέξανδρος Ακριτίδης, είχαν εκτελεστεί με αποφάσεις των ψευδεπίγραφων «δικαστηρίων» της Αμάσειας το 1921. 
     Ανάμεσα στους λιγοστούς κατοίκους και ο δάσκαλος Σπύρος Παπαδόπουλος, γιος του παπά-Αδάμ Ακριτίδη, με τη γυναίκα του Ελένη, κόρη του παπά-Κωνσταντίνου Παπαδόπουλου από το Σταυρίν. Μαζί τους και τα παιδιά τους, ο Αδάμ, ο Χρήστος και η Ευθυμία. Η Ελένη σε προχωρημένη εγκυμοσύνη έχει να γνοιαστεί και τον επερχόμενο τοκετό. Άραγε πού και πώς θα γεννήσει; Δύσκολη, για την εποχή εκείνη, υπόθεση η γέννα γίνεται ακόμη δυσκολότερη εξαιτίας της αβεβαιότητας και της γενικότερης ανασφάλειας. Οι φροντίδες της για το σπιτικό, τα παιδιά και τον άντρα της πολλές, παρόλα αυτά ξεκλέβει λίγο χρόνο για να ετοιμάσει και τα απαραίτητα για το αναμενόμενο γεγονός. Πάνες, ζιπουνάκια, φασκιές, καλτσάκια και άλλα τέτοια ράβει, πλέκει και τακτοποιεί σαν καλή νοικοκυρά σε ένα μικρό μποξά. Μπορεί να τα χρειαστεί πριν το μεγάλο ταξίδι, μπορεί μετά ή ακόμη χειρότερα κατά τη διάρκεια του ταξιδιού. Οι Μοίρες της γέννας, όμως, δεν αφουγκράστηκαν την αγωνία της Ελένης!
     Τα παιδιά, ιδίως τα μεγαλύτερα, συμμερίζονται τα προβλήματα των γονιών τους και τους βοηθούν στο ξεπέρασμα κάποιων δυσκολιών. Τον υπόλοιπο χρόνο βγαίνουν απ’ το σπίτι, απολαμβάνουν το χιονισμένο τοπίο, προσλαμβάνουν με όλες τους τις αισθήσεις και αποτυπώνουν εικόνες, μυρωδιές και ήχους. Αυτά, μαζί με κάποιες άλλες αναμνήσεις, θα αποτελούν σε λίγο καιρό την πατρίδα τους. Κι αυτή την πατρίδα θα υμνήσει αργότερα, στη νέα πατρίδα, ο Χρήστος με τη λύρα και το τραγούδι του: 

"Εμέν Κρωμέτα λέγ’νε με κι εγώ Κρωμέτες κι είμαι. Το σπίτι μ’ σ’ Ανατολικόν και Λυκαστέτες είμαι".
     Τα πράγματα θα ήταν έτσι αν δε μεσολαβούσαν μεγαλύτερες ακόμη δυσκολίες. Στην περιοχή της Κρώμνης βρέθηκαν, αναζητώντας προσωρινό καταφύγιο για το χειμώνα, οι Σανταίοι αντάρτες του καπετάν Ευκλείδη. Ο ηρωικός τους αγώνας τους έκανε ξακουστούς σ’ ολόκληρο τον Πόντο και κατέστησε τη Σάντα το νέο Σούλι σ’ ένα καινούργιο ’21. Τώρα, όμως, ο αγώνας βρέθηκε σε αδιέξοδο. Η Συνθήκη δεν αφήνει περιθώρια ελπίδων. Η έξοδος είναι προδιαγεγραμμένη. Η προσπάθειά τους ένα σκοπό έχει πλέον, να μπορέσουν να κρυφτούν και να σωθούν μέχρι να βρουν τρόπο μετάβασης στη Ρωσία. Ο Ευκλείδης ήξερε τον δρόμο, αλλά οι δύσκολες συνθήκες του ποντιακού χειμώνα δεν το επέτρεπαν προσώρας. Έπρεπε να βρουν κατάλυμα μέχρι την άνοιξη. Ο αδερφός του Ευκλείδη, ο Κώστας Κουρτίδης, καταγράφει λεπτομερώς, με καθημερινές σημειώσεις στο Ημερολόγιο των ανταρτών της Σάντας, όλες τις σχετικές τους ενέργειες.
     Αρχές του Δεκέμβρη και αφού απογοητεύτηκαν από όλους τους Ιμερίτες και Κρωμναίους από τους οποίους ζήτησαν βοήθεια, κατέφυγαν στον Αχιλλέα Φιρτινίδη, προεστό της Κρώμνης. Ούτε κι αυτός μπορούσε να τους κρύψει. Όμως σαν λύση σκέφτηκε τον δάσκαλο από το Λυκάστ, τον Σπύρο Παπαδόπουλο. Του έγραψε και τα σχετικά για να τον ενθαρρύνει να τους δεχτεί. Οι αντάρτες τότε με την καθοδήγηση του Γιώργου Φιρτινίδη, επίσης δάσκαλου, φτάνουν στα Διπόταμα κάτω από το Λυκάστ. Από κει μόνοι τους πια ανέβηκαν την απότομη ανηφοριά και έφτασαν σούρουπο στο σπίτι του Σπύρου. Εκείνος έλειπε στην Άρδασα για υπόθεση του χωριού του και τους υποδέχτηκαν οι γυναίκες του σπιτιού (η Ελένη και οι κουνιάδες της). Τους έστρωσαν στο σχολείο και τους έφεραν φαγητό. Την άλλη μέρα ήρθε και ο Σπύρος. Στο αίτημά τους απάντησε πρόθυμα: «…και εγώ απλώς θα κάνω το καθήκον μου σε τέτοιες περιστάσεις που είναι επικίνδυνες διά το έθνος. Θα φροντίσω όσον μπορώ». Έτσι πέρασαν κάμποσες μέρες. Τρόφιμα έφερνε ο ίδιος ο Γιώργος Φιρτινίδης για να μη διαδοθεί το μυστικό.
     Ανήμερα των Φώτων και μετά από πληροφορίες για κάποιες απόπειρες στρατιωτικών αποσπασμάτων να ανέβουν στο Λυκάστ, οι αντάρτες μετακινήθηκαν λίγο πιο έξω από το Λυκάστ, σ’ ένα παρχάρι που είχε και καλύβι, μια ώρα δρόμο από το χωριό. Τους τακτοποίησαν και τους έφεραν φαγητό. Δυο μέρες μετά ήρθε πάλι ο Σπύρος να τους φέρει το μεγάλο μαντάτο. Τους βρήκε ταλαιπωρημένος και φοβισμένους και τους είπε: «…μην φοβάστε, ο στρατός σήμερα έφυγε. Αλλά ήλθαν άλλοι δύο αξιωματικοί οίτινες έφεραν διαταγήν από Τραπεζούντα εντός τριών ημερών να ετοιμασθούμε να φύγωμε, διότι Ελληνικά πλοία έφθασαν εκεί διά να μας πάνε στην Ελλάδα κατόπιν της αποφασισθείσης ανταλλαγής των πληθυσμών». Οι αντάρτες χάρηκαν γιατί πίστευαν ότι θα βρουν τρόπο να διαφύγουν κι αυτοί.
     Οι αντάρτες έφυγαν κι έμειναν μόνοι τους οι Λυκαστέτ’ για να κανονίσουν τα της φυγής. Οι προσπάθειες που έκανε ο Αχιλλέας Φιρτινίδης για να καθυστερήσει τη φυγή έφεραν προσωρινή μόνο αναβολή. Έτσι την 1η Φεβρουαρίου φορτώθηκαν με ό,τι μπορούσε ο καθένας και συγκεντρώθηκαν μπροστά στην εκκλησία του Αγίου Χριστοφόρου. Ο Σπύρος μπήκε μέσα, κατευθύνθηκε στο Ιερό και πήρε μαζί του το ευλογημένο λείψανο του χεριού του πατέρα του. Αυτό θα αποτελούσε το σύνδεσμο ανάμεσα στην παλιά και στην καινούργια πατρίδα, κάτι σαν το ιερό πυρ των αρχαίων προγόνων. Εκείνο το παλιό ιερό πυρ «έσβηνε» τώρα μετά από τρεις χιλιάδες χρόνια συνεχούς παρουσίας του Ελληνισμού στον Πόντο. Αποχαιρέτισε μετά τους προγόνους του που βρίσκονταν θαμμένοι στο προαύλιο της εκκλησίας και απολογήθηκε σ’ αυτούς για την ακούσια εγκατάλειψη. Τη νεκρική σιγή διέκοψε ο θόρυβος από το καραβάνι των Κρωμναίων που πλησίαζε στα Διπόταμα. Έριξαν τότε μια τελευταία κλεφτή ματιά στο χωριό και αμίλητοι πήραν τον κατήφορο για να ενωθούν με τους Κρωμναίους. Αυτές τις στιγμές περιγράφει ο Πόντιος γιατρός, ποιητής και πολιτικός Φίλων Κτενίδης στην Καμπάνα του Πόντου:

Εμπροδιαβαίνει το Σταυρίν, η Μούζαινα ακλουθά ‘το,
με το Παρτίν, τη Βαρενού και το Λυκάστ εντάμαν.
…………….
Η Κρώμ’ τη χαράς το πουλίν, τη τραγωδί η μάνα,
μωρού κασέλαν έχτισεν, ας ση λύρας το ξύλον,
εποίκεν φορτοδέματα τη κεμεντζές τα κόρδας,
εφορτώθεν, η άκλερος, το λείμψανον τη ψής ατς…

     Με μεγάλη δυσκολία μετακινούνταν αυτή η οιονεί νεκρική πομπή. Παιδιά, γέροντες, άρρωστοι σέρνονταν κυριολεκτικά μέσα στο χιονισμένο και παγωμένο τοπίο. Η πρώτη τους στάση για διανυκτέρευση ήταν στις Πέντε Εκκλησιές στον Χαρσιώτη ποταμό. Στις 2 Φεβρουαρίου έμειναν στην Άρδασα. Σ’ αυτά τα δυο μέρη η περιποίηση από τους Τούρκους συμπατριώτες τους ήταν υποδειγματική. Από κει και πέρα συνάντησαν την αδιαφορία και την κακεντρέχεια (Γ.Φιρτινίδης, ΚΡΩΜΝΗ). Στις 4 Φεβρουαρίου στάθηκαν στη Ζύγανα, στις 5 στο Χαψίκιοϊ, στις 6 στο Ματαρατσί (χάνια μετά το Τζεβιζλούκ) και στις 7 έφτασαν στην Τραπεζούντα.

Μαύρον πουλίν επέταξεν ση Πόντου τα ρασία
επέταξεν κι ελάλεσεν, άγρεν χαπέρ εφέκεν.

''Θα ξενητεύνε οι Ρωμαίοι κι άλλο οπίσ' κι έρχουν''.
Κλαίγνε ρασία και βουνά, ορμία και ποτάμια,
κλαίγνε χωρία άκλερα και μαύρα πολιτείας,
κλαίει και η Κρώμ' και θλίφκεται μοιρολογά και λέει:

Ν' αϊλλοί εμέν και βάι εμέν, επέμνα μάρσα σώρα,
επέμνα χώρα άχαρος, κοχράκα ματωμέντσα...
Γ. Π. ΦΙΡΤΙΝΙΔΗΣ 1966
από το βιβλίο Η ΚΡΩΜΝΗ 

     Στην επιτροπή απογραφής των προσφύγων απασχολήθηκε και ο Σπύρος για να βοηθήσει, ως εγγράμματος, τους συγχωριανούς του. Όταν τακτοποιήθηκαν όλοι, πήρε κι αυτός με την οικογένειά του το τελευταίο καράβι. Οι συνθήκες επιβίβασης τραγικές για τους εμπερίστατους κι ανάμεσα σ’ αυτούς κι η Ελένη, που δεν κατάλαβε πώς μέσα στον «συνωστισμό» χάθηκε ο μικρός εκείνος μποξάς με τα μωρουδιακά που είχε ετοιμάσει για τη γέννα. Το αργοκίνητο καράβι έπιανε σε κάθε λιμάνι που περίμεναν Έλληνες κι έκανε το ταξίδι ακόμη πιο μεγάλο, πιο κουραστικό. Οι συζητήσεις των μεγάλων αφορούσαν τα πρακτικά μέτρα επιβίωσης στη νέα πατρίδα. Ακόμη και καυγάδες για τις νέες προοπτικές ξεσπούσαν μεταξύ των προσφύγων. Κάποιο ενδιαφέρον παρουσιάζει εδώ μια αναφορά του Χρ. Τσαρτιλίδη στο βιβλίο του «Η Κρώμνη από τον παππού στον εγγονό». Αναφερόμενος στον Κρωμναίο δάσκαλο Δάμωνα Δαμιανό και τις πολιτικές αντιλήψεις του, τις οποίες κρίνει από συντηρητική άποψη κακές, αναφέρει κάποια στιγμή ότι ο Δάμων με τον συνάδελφό του Σπύρο (του οποίου αγνοεί το επώνυμο) από το Λυκάστ προέτρεπαν τους συμπατριώτες τους, όταν εγκατασταθούν στην Ελλάδα, να ψηφίσουν δημοκρατία και μάλιστα αγροτική δημοκρατία. (Ο Δαμιανός, επιστήθιος φίλος του Σπύρου, εγκαταστάθηκε μετά την ανταλλαγή στο Μεσόβουνο της Πτολεμαΐδας)
     Και κάποια στιγμή έγινε και το αναμενόμενο, οι πόνοι του τοκετού έπιασαν την Ελένη καταμεσής στη θάλασσα. Οι άλλες γυναίκες πρόθυμα βοηθούσαν, μα τι βοήθεια μπορούσαν να προσφέρουν; Καταχείμωνο ήρθε στον κόσμο το κοριτσάκι χωρίς τα απαραίτητα για νεογέννητο. Έκοψαν οι γυναίκες η καθεμιά ένα κομμάτι από το φουστάνι της και τα ένωναν όλα σε ένα για να υποκαταστήσουν τις πάνες. Τα μπαλωμένα αυτά και χοντροκομμένα υφάσματα άφησαν για καιρό τα αποτυπώματά τους στο ευαίσθητο δερματάκι του μωρού. Οι δύσκολες πάλι συνθήκες του ταξιδιού, η συνύπαρξη με άρρωστους, ετοιμοθάνατους ακόμη και πεθαμένους δεν προοιώνιζαν βέβαιο το μέλλον του μωρού. Το μόνο που μπορούσαν να κάνουν ήταν να βαφτίσουν το νεογέννητο «για να μην πάει αφώτιστο». Το οικογενειακό όνομα που λογικά θα έπαιρνε ήταν το όνομα της δεύτερης γιαγιάς, Ελισάβετ. Όμως ο πατέρας πρότεινε και οι υπόλοιποι συμφώνησαν να δώσουν στο κορίτσι ένα όνομα σημαδιακό, κάτι σαν ευχή. Για να αναγκάσουν το στοιχειό της θάλασσας να «γαληνέψει» και να κάνει το ταξίδι πιο εύκολο, έδωσαν στο νεοφώτιστο το όνομα Γαλήνη. Και η ευχή αυτή έπιασε.
     Το καράβι έφτασε στον προορισμό του και οι περισσότεροι επιβάτες βγήκαν σώοι στην προσφυγομάνα Καλαμαριά (ερημική τότε περιοχή της Θεσσαλονίκης). Μετά την καραντίνα και μικρή παραμονή στην Καλαμαριά ο Σπύρος αποφάσισε ότι το κλίμα στην παραθαλάσσια αυτή περιοχή δεν ήταν υγιεινό για την οικογένειά του και μετακινήθηκε χωρίς πολλούς συμπατριώτες του πιο δυτικά, στα Καϊλάρια (σημερινή Πτολεμαΐδα). Εγκαταστάθηκε στο εγκαταλειμμένο από τους Τούρκους Ίνελή (μετέπειτα Ανατολικό). Αδέρφια του έμειναν στην Καλαμαριά, στα Παλατίτσια της Βέροιας και στο Προάστιο (Δουρουτλάρ) της Πτολεμαΐδας. Τρεις πληθυσμιακές ομάδες είχαν εγκατασταθεί στο Ανατολικό: Προυσαλήδες από τα Κουβούκλια, Μικρασιάτες από το Κόλντερε της Μαγνησιάς (που τους αποκαλούσαν Σμυρνιούς) και Πόντιοι από τα Λερία της Αργυρούπολης. Ο Σπύρος επέλεξε να μείνει μεταξύ Μικρασιατών και Προυσαλήδων. Ήταν άλλωστε και ο πρώτος δάσκαλος του χωριού και επειδή πίστευε ότι η εγκατάσταση αυτή, παρά τις προσδοκίες πολλών, θα ήταν μόνιμη, ήθελε να δείξει με την πράξη του αυτή έναν τρόπο συνύπαρξης και συμβίωσης ετερόκλητων και αταίριαστων μέχρι τότε στοιχείων.
      Η εγκατάσταση αυτή ολοκληρώθηκε με την εναπόθεση από το Σπύρο στο ιερό της εκκλησίας του Ανατολικού του πατρικού λειψάνου. Το τεμάχιο λειψάνου του π. Αδάμ Ακριτίδη, πατέρα του Σπύρου Παπαδόπουλου, σύμφωνα με μαρτυρία του π.Σάββα Καπουργατσίδη, παλιού μαθητή του Σπύρου, υπήρχε ακόμη στο ιερό του ναού τον Ιανουάριο του 2008, όταν και πέθανε η μητέρα μου Γαλήνη.

                                                                                Αθήνα Ιανουάριος 2016
                                                                                      Στέλιος Γκαλάς

Επιπλέον πληροφορίες και φωτογραφίες στο σύνδεσμο: http://kromni.blogspot.gr/2016/01/92-121924.html

Χάρτης της προσφυγιάς των Κρωμναίων