Το σπήλαιο Καρατζά στα περίχωρα της Κρώμνης

Κοινοποιούμε φωτογραφίες του Faruk Aksoy από το γνωστό σπήλαιο Καρατζά (Karaca Mağarası) που βρίσκεται στη συμβολή του ποταμιού της Κρώμνης με τον Χαρσιώτη ποταμό, κοντά στην Άρδασσα (Torul). Το σπήλαιο αυτό αποτελεί σημαντικό τουριστικό προορισμό της περιοχής.

Ιστορικό σκιαγράφημα της Κρώμνης, του Αθ. Ι. Παρχαρίδη (Ποντιακά Φύλλα τ. 19-21, αρχεία ΕΠΜ)

Σύντομο ιστορικό σκιαγράφημα της Κρώμνης από τα αρχεία της Επιτροπής Ποντιακών Μελετών

Για να διαβαστούν ευκολότερα ανοίξτε τις εικόνες σε νέα καρτέλα με δεξί κλικ

Δαμιανός Χρ. Δαμιανός, ο μεγάλος δάσκαλος της Κρώμνης.

(Άρθρο του Παναγιώτη Μωυσιάδη

στο e-ptolemeos.gr, στήλη Καφέ Ρωμανία).

Πολλές φορές χαρισματικές και σημαίνουσες προσωπικότητες έρχονται και φεύγουν από τη ζωή  αφανείς και ατίμητες  από έναν κόσμο, που είναι ταγμένος να υπηρετεί και να θαυμάζει συνήθως ταγούς και εκπροσώπους της εξουσίας και του πλούτου. Αντίθετα σ’αυτήν τη λογική θα ήθελα να μνημονεύσω έναν χαλκέντερο  δάσκαλο από την εύανδρο Κρώμνη του Πόντου, τον Δαμιανό Χρήστου Δαμιανό. Ήταν Απρίλης του 1987 όταν πληροφορήθηκα ότι στο Μεσόβουνο της Πτολεμαΐδας διαμένει  ένας γόνος από τις κρωμναίϊκες οικογένειες των αφεντάδων, ο Νικόλαος Δαμιανός, γιος του διευθυντή της αστικής σχολής της Κρώμνης, του Δαμιανού Δαμιανού. Ξεκινήσαμε απόγευμα  με τον φίλο ΧρήστοΤσενεκίδη από το Ανατολικό της Πτολεμαΐδας και λίγο αργότερα  φτάσαμε  στο  γενοκτονημένο χωριό Μεσόβουνο. 

Το χωριό Μεσόβουνο της Πτολεμαΐδας

Δεν δυσκολευτήκαμε να βρούμε το σπίτι του ευγενούς γέροντα από την Κρώμνη, γιατί ήταν σε όλους γνωστός. Πλησιάσαμε, χτυπήσαμε την πόρτα και πρόβαλε η γυναίκα του. Αφού της εξηγήσαμε τον λόγο της επίσκεψής μας, μας  καλωσόρισε και επειδή ο καιρός το επέτρεπε καθίσαμε στο μπαλκόνι όπου μας υποδέχτηκε ο θείος Νικόλας. Αμέσως πιάσαμε κουβέντα ρωτώντας τον για τον πατέρα του, την Κρώμνη, τους κρυπτοχριστιανούς. Σε άπταιστη ελληνική γλώσσα άρχισε να εξιστορεί ασταμάτητα τα γεγονότα, που έζησε στην πατρίδα μικρός, αλλά και αυτά που άκουσε από τον δάσκαλο πατέρα του. Αμέσως διαπιστώσαμε ότι, παρά τα βάσανα της ζωής του, ήταν τo παιδί  ενός  άξιου δημοδιδάσκαλου του Πόντου, κάτι που διαφάνηκε από τον άρτιο λόγο και την ευγένεια που τον διέκρινε. Ο  θείος Νικόλας αφηγούνταν  με χρονολογική σειρά την τραγική ιστορία της οικογένειάς του, με λεπτομέρειες  σαν να τα ζούσε εκείνη τη στιγμή. Εγώ ήμουν αναγκασμένος να γράφω, όσο γρηγορότερα γινόταν, για να τον προλαβαίνω: Εγώ, ξεκίνησε την εξιστόρηση, γεννήθηκα το 1907 στο χωριό Αληθινός της Κρώμνης.

Η ενορία του Αληθινού σήμερα

Ήρθα στην Ελλάδα δεκαεφτά  χρονών παιδί. Θυμάμαι το χωριό μου Αληθινός και όλους τους κατοίκους του. Ο πατέρας μου, Δαμιανός Δαμιανός του Χρήστου, γεννήθηκε στον Αληθινό της Κρώμνης το 1882. Ο παππούς μου Χρήστος επίσης δάσκαλος είχε αποφοιτήσει από το Φροντιστήριο της Αργυρούπολης. Τα χρόνια εκείνα δεν είχαν οργανωθεί καλά τα σχολεία και ήταν υποχρεωμένος να διδάσκει σε πολλά χωριά της Ματσούκας, όπως στου Κοσμά και σε άλλα. Ο πατέρας μου γεννήθηκε σε μια περίοδο όπου επικρατούσε μεγάλη ένταση μεταξύ των Τούρκων και των Ελλήνων. Είχαν περάσει μόλις πέντε χρόνια, που  η οθωμανική κυβέρνηση  κάτω από την πίεση των Ρώσων αναγκάστηκε να παραχωρήσει τις πρώτες θρησκευτικές ελευθερίες στους  χριστιανούς υπηκόους . Τότε άρχισαν οι κρυπτοχριστιανοί της Κρώμνης να ενθαρρύνονται και να αποποιούνται  δειλά – δειλά την ισλαμική θρησκεία. Ένας απ’ αυτούς ήταν και ο παππούς μου, ο Χρήστος Δαμιανός, τον οποίον εντόπισαν οι Τούρκοι και  άρχισαν να τον απειλούν. Ο πατέρας μου, άριστος μαθητής, μόλις τελείωσε το δημοτικό, συνέχισε τις σπουδές του στο Φροντιστήριο της Αργυρούπολης. Συνέχισε τις σπουδές του στο Φροντιστήριο Τραπεζούντας και σε ηλικία είκοσι χρόνων εφοδιάστηκε από τον δεσπότη Αργυρουπόλεως την άδεια του δημοδιδασκάλου. Το 1902  διορίστηκε δάσκαλος στο κεντρικό δημοτικό σχολείο της  Μεταμορφώσεως, που ήταν χτισμένο  στην συνοικία Αλχαζάντων, πάνω σ’ ένα ύψωμα  δίπλα στον πανέμορφο ναό της Μεταμορφώσεως του Σωτήρος.

Ο ναός της Μεταμόρφωσης στην Κρώμνη

Θυμάμαι, ότι το σχολείο μας ήταν ένα ευρύχωρο κτίριο με δύο μεγάλες αίθουσες και δεξιά από την κεντρική  είσοδο  ήταν το γραφείο του πατέρα μου. Απ’ όσο μου έλεγε ο πατέρας μου το σχολείο θα πρέπει να χτίστηκε  το 1885  και πάνω από στην είσοδο  υπήρχε καλλίγραμμη επιγραφή: «Όντως ιερά και θεία και βεβαία είν’ η ελπίς των γραμμάτων η παιδεία και του βίου η κρηπίς». 

Αυτός ο τοίχος αποτελεί θλιβερό απομεινάρι του σχολείου της Μεταμόρφωσης