Ποντιακοί χοροί: Από την ιστορικότητα στη μυθοπλασία! Του Παναγιώτη Μωυσιάδη

Ο χορός,το τραγούδι, η ενδυμασία, τα έθιμα και οι παραδόσεις κάθε λαού είναι βασικά  στοιχεία της ταυτότητάς του.

Είναι δημιουργήματα των ιστορικών και βιωματικών διεργασιών της διαχρονικής του πορείας.

Αποτελούν ψυχοσωματική έκφραση των συναισθημάτων που χαρακτηρίζουν και οριοθετούν  τον πολιτισμό του.

Ο χορός είναι η μιμητική έκφραση των φυσικών ερεθισμών και βιωμάτων, είναι η γλώσσα του σώματος που επικοινωνεί με το θυμικό και μνημονικό παρελθόν του, διασφαλίζοντας ταυτόχρονα την ύπαρξή του στο μέλλον και το αύριο.

Κανείς μα κανείς δεν έχει το ιστορικό μα και ηθικό δικαίωμα να αλλοιώνει να διαστρεβλώνει να παρεμβαίνει, να προσθέτει να αφαιρεί, και προπάντων να οικειοποιείται πολιτιστικά χαρακτηριστικά άλλων λαών.

Ακόμα και  το παραμικρό  -ι στον  πολιτισμό κάθε λαού θα πρέπει να διαφυλάσσεται ως κόρη οφθαλμού και να αποτρέπεται  η διείσδυση κάθε ξένου σώματος σ’ αυτόν.

Κάθε νεοτερισμός αποτελεί ιεροσυλία  της  ιστορικής του ιδιαιτερότητας. Αλλοιώνει τα εθνογραφικά του χαρακτηριστικά και στερεί από τον λαό αυτό το δικαίωμα στην ύπαρξη και την συνέχειά του.

Ιδιαίτερη ευαισθησία θα πρέπει να επιδείξει κανείς στην ψυχοκινητική έκφρασή του, που δεν είναι άλλη από την χορευτική παράδοση και κουλτούρα.

Δεν θα ήθελα όμως να πλατειάσω περισσότερο για την σοβαρότητα  της χορευτικής πτυχής των λαών, γιατί πιστεύω πως όλοι οι άνθρωποι έχουν συνείδηση ότι ο χορός είναι κατά τον Κομφούκιο  ο ίδιος ο πολιτισμός του.

Ο ποντιακός χορός τρισχιλιετές δημιούργημα ενός αρχαίου ελληνικού πληθυσμού, προσφυγοποιήθηκε μέσα σε συνθήκες βίας και καταναγκασμού.

Άρα είναι ένας χορός ξεριζωμένος, και αποκομμένος από τις γενεσιουργικές του δυνάμεις.

Ίσως αυτό να αποτέλεσε τον κύριο λόγω κάποιοι  με υπερβάλλοντα ζήλο να αναγορευθούν σε  όψιμους ιστορικούς του χορού

Είναι όμως δυστυχώς για κάποιους ερευνητές καταγεγραμμένος, οριοθετημένος, και αναλυμένος σε όλη του την έκφραση και παρουσία,

από γίγαντες της ποντιακής ιστοριογραφίας, και λαογραφίας, που σαν άλλοι όμηροι μας άφησαν παρακαταθήκη και δέσμευση τόσο για το πιο είναι το ποντιακό τραγούδι, όσο και ποιοι είναι οι ποντιακοί χοροί.

Θα είναι πολύ κουραστικό να αναφέρω όλους αυτούς ,που κατέγραψαν και περιέγραψαν τους ποντιακούς χορούς.

Στην μεταπροσφυγική Ελλάδα οποιαδήποτε ερευνητική προσέγγιση θα πρέπει να τεκμηριώνονται μέσα από τις αναφορές των λογίων της πρώτης γενιάς  που  με τόση σαφήνεια μας περιέγραψαν στα κείμενά τους.

 Η πρώτη παραποίηση μας προέκυψε  μετά το 1975, όπου στα φεστιβάλ οι διοργανωτές παρακινούσαν τα συγκροτήματα να χορεύουν διαφορετικούς χορούς και όχι τους ίδιους προς χάριν του εντυπωσιασμού,

Τότε λοιπόν άρχισαν να ξεφυτρώνουν  και να αναπαράγονται άγνωστοι χοροί, από την εθνολογική πανσπερμία  της οθωμανικής αυτοκρατορίας.

Αυτή η αντίληψη περί εντυπωσιασμού… και ένταξης  νέων χορών  στην χορευτική μας παρακαταθήκη, επικράτησε ως σκέψη και νοοτροπία στους ποντιακούς συλλόγους και τα συγκροτήματα.

Θα μπορούσε βέβαια κανείς σήμερα να επιρρίψει και ενδεχόμενες ευθύνες στους παλιούς  πρωτοχορευτές που ανέχθηκαν ή επέτρεψαν την άποψη αυτή να φτάσει με το καλό στον αίσιο αριθμό των 110 ποντιακών χορών .

Αν δεν κάνω λάθος κάποιος ερευνητής τους κωδικοποίησε μάλιστα σε ένα ιλουστρασιόν βιβλίο με τον πομπώδη τίτλο ποντιακοί χοροί

Πέρα όμως από το ντιζάιν και τις έγχρωμες φωτογραφίες μία έρευνα στοιχειώδους αξιοπιστίας για τους χορούς ενός λαού, θα πρέπει να εδράζεται σε παλαιότερες ιστορικές έρευνες και αναφορές.

Η ελάχιστη έως ανύπαρκτη αναφορά σε αυτές τις πηγές αν δεν αποτελεί  ερευνητική  άγνοια του συγγραφέα, τότε είναι σκόπιμη αποσιώπηση και αναλήθεια για την ταυτότητά τους .

Και βέβαια κάθε εκδοτική προσπάθεια είναι σεβαστή όταν όμως δεν παρεμβαίνει στα ιερά και τα όσια ενός λαού.

Για τον παραπάνω λόγω καλείται η Παμποντιακή  να  παρέμβει και να αποσύρει την διακίνηση  του βιβλίου αυτού γιατί διαστρεβλώνει την ιστορικότητα του ποντιακού χορού.

Αν δεχθούμε σύμφωνα με τον ερευνητή την  ύπαρξη 99   ποντιακών  χορών, τότε  διαψεύδουμε και αναιρούμε την  ιστορική καταγραφή των λόγιων και λαογράφων του πόντου που ασχολήθηκαν εκτενέστερα με τους ποντιακούς χορούς και τους οριοθετούν μεταξύ δέκα έως δεκαπέντε.

 Ο αριθμητικός γιγαντισμός που προέκυψε ως στοιχείο «έρευνας» τείνει να επιβεβαιώσει το ανέκδοτο ή ακόμη κα την περιφρονητική προσέγγιση του βιβλίου της τρίτης δημοτικού, ότι οι Πόντιοι είναι ένας λαός που χορεύουν και τραγουδούν.

Οι ποντιακές οργανώσεις αντί να ξεκαθαρίσουν εγκαίρως το μεγάλο αυτό τραγέλαφο που μας εκθέτει ως λαό επέτρεψε στους κάθε λογής νεοερευνητές να αυξάνουν από χρόνο σε χρόνο τον ατέρμονα αριθμό των ποντιακών χορών .

 και βέβαια όπως δήλωσα και σε προηγούμενο άρθρο μου στο περιοδικό «Άμαστρις» αν είχα ερωτηθεί θα τους υποδείκνυα  ΄΄Ποντιακούς χορούς΄΄ το Χοσάφ -Ταρλασούν, και το Χοπ-Παριλάμ, που χόρευαν οι  πόντιοι του μεταλλείου Δενεκ-Μαντέν.

Ας σοβαρευτούμε όμως, πέρα από την ευθύνη που έχουμε όλοι εμείς οι παλιοί χορευτές, γιατί εκτός του ότι δεν διαμαρτυρηθήκαμε για την έκδοση παρόμοιων εντύπων προστρέξαμε μάλιστα να βάλουμε το όνομά μας στη λίστα των συνεργατών του βιβλίου.

Σήμερα που η έρευνα και η τεχνολογία μέσα από το ίντερνετ μας δίνει την δυνατότητα άμεσης και πλατιάς ιστορικής τεκμηρίωσης, είναι αφελές να υποστηρίζει κάποιος ότι η Ταμζάρα είναι ποντιακός χορός.

Ποντιακοί χοροί είναι μόνον αυτοί που περιγράφονται ως τέτοιοι και όχι αυτοί που ενδεχομένως χόρευαν οι πόντιοι μέσα από τις διαχρονικές επαφές και συνεργασίες με άλλους λαούς. Και εδώ συμφωνώ με τον Μιχάλη Καραβελά που επιχειρηματολογεί πειστικά για το ποιοι είναι οι ποντιακοί χοροί.

Απλά θα καταθέσω μία τραγική εικόνα που μας περιγράφει ο Λαμψίδης στο Βιβλίο του «Τοπάλ Οσμάν» .

 Όταν έμπαινε  ο Οσμάν σε ένα ελληνικό χωριό προκειμένου να προβεί σε σφαγές και λεηλασίες υποχρέωνε τα μέλη της φιλαρμονικής ορχήστρας  Κερασούντας να παίζουν τον Αρμενικό σκοπό Ταμζάρα, γιατί του θύμιζε την σφαγή των Αρμενίων.

Πιστεύω πως  κρίση και η προχειρολογία που χαρακτηρίζει  το περιεχόμενο, την κινησιολογία και την εμφάνιση των χορευτικών συνόλων, είναι βαθειά και απαιτεί την καθοριστική αναθεώρησή της. Τελευταία μάλιστα η τηλεόραση προέβαλε πόντιους πυριχιστές με τουρκικά φέσια! 

Η  χρωματική πανδαισία  των Ποντιακών στολών  πέρα από Κιτς,  είναι  ένα Κακόγουστο και αντιαισθητικό Θέαμα .

Η παμποντιακή ομοσπονδία θα πρέπει να αντιμετωπίσει το θέμα με ιστορική ευθύνη και πατριωτική ευαισθησία, εγκαταλείποντας τα ζαχαρωμένα λόγια και τις αβροφροσύνες στους πάντες και για πάντα.

Οι πρόσφυγες πόντιοι και τα σωματεία μέχρι και την δεκαετία του 1980

χόρευαν τους ποντιακούς χορούς στα διάφορα φεστιβάλ και τα γιορτάσια. Οι πόντιοι και οι πόντιες τους ξέρουν…  αυτοί οι χοροί ήταν  ποντιακοί και  δεν ξεπερνούσαν τους δέκα-δεκαπέντε.

Οι αρχαίοι μας πρόγονοι, έλεγαν «οὔκ ἐν τῷ πολλῷ τό εὖ».

Η σημερινή ηγεσία της παμποντιακής με την συνύπαρξη και συνεύρεση με όλους αυτούς που υποστηρίζουν τον χορευτικό ιμπεριαλισμό – γιγαντισμό,  συνυπάρχουν και συνευρίσκονται δυστυχώς σε κοινές εκδηλώσεις της Ελλάδας και του εξωτερικού, νομιμοποιώντας έτσι μια άποψη που αν δεν απορριφθεί κινδυνεύει να μετατοπίσει τους πόντιους στο χώρο της γραφικότητας.

Αγαπητοί πατριώτες με απόλυτη συνείδηση και γνώση, με σεβασμό στον ποντιακό πολιτισμό και τις αξίες που αυτός εμπεριέχει, καταθέτω με την παρέμβασή μου αυτή, πέρα από την εμπειρία και την γνώση που έχω ως παλιός χορευτής των ποντιακών χορών, και τις αδιαμφισβήτητες γραφές

των ιστοριογράφων μας, που λάμπρυναν με τα γραφτά τους την ιστορία και τον πολιτισμό μας.

Βιβλιογραφία:

1^ον ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΚΡΩΜΝΗΣ . Α. Ι.  ΠΑΡΧΑΡΙΔΗ  Εν Τραπεζούντι 1911 ΄΄σ. 96-97.

 2^ον Κων. Παπαμιχαλόπουλου «Περιήγησις εις τον Πόντον»1903 σ.224.

3^ον ΒΑΣΙΛΙΚΗ Κ. ΤΥΡΟΒΟΛΑ. Ελληνικοί παραδοσιακοί Χορευτικοί ρυθμοί. Gutenberg Αθήνα 1992. σ.137-141.

4^ον ΗΛΙΑ Σ. ΔΗΜΑ, Ελληνικοί παραδοσιακοί χοροί( καθηγητής εθνικής ακαδημίας φυσικής αγωγής) Αθήνα σ.153-163.

5^ον Ποντιακή Εστία Μιχάλης Κουταλακίδης σ. 37

6^ον Σάββα Ιωαννίδη ΙΣΤΟΡΙΑ ΚΑΙ ΣΤΑΤΙΣΤΙΚΗ ΤΡΑΠΕΖΟΥΝΤΑΣ Σ.142-143

7^ον Λαζαρίδη Δημητρίου .Το Καπίκιοϊ της Ματσούκας. Κ.Μ.Σ. χειρόγραφο . Σ.151-153

 8^ον Δημήτρη Αθανασιάδη Εισήγηση Ά  Π.Π.Σ. οι ποντιακοί χοροί  σ.199-206

9^ον Θεόδωρου Παρασκευόπουλου η μούσα του πόντου σ. 12

10^ον Δημήτρη Κουτσογιανόπουλου οι Ποντιακοί χοροί. Αρχείο του Πόντου. τόμος 28

11^ον Οδ. Λαμψίδη Μελωδίαι ασμάτων και χορών Α.Π. Παρ/τημα 9( 1977)