Στοιχεία Πραγματικής Ταυτότητας, των ποντιακών χορών. Του Μωυσιάδη Παναγιώτη

(Από σειρά άρθρων του Π. Μωυσιάδη στην εφημερίδα e-ptolemeos.gr υπό τον τίτλο Καφέ-Ρωμανία)

Ο Λουκιανός ονομάζει τον χορό Ομάλ’  = ΄΄ Όρμον   και τον περιγράφει ως εξής ο όρμος είναι χορός τον εφήβων και των παρθένων τον χορεύουν ο ένας κοντά στον άλλον και σχηματίζουν Όρμον = Περιδέραιο =κύκλος.  Η παρθένος που  ακολουθεί τον έφηβο δείχνει στις άλλες κοπέλες να χορεύουν κόσμια και με σύνεση με ηθική.

Η Βασιλική Τυροβόλα στο βιβλίο της ελληνικοί παραδοσιακοί χορευτικοί ρυθμοί στη σελίδα σ. 142 μας λέει  ακριβώς τα ίδια : οι ποντιακοί χοροί είναι στην πλειοψηφία τους χοροί κυκλικοί και ομαδικοί.  Στην χορευτική διαδικασία συμμετέχει όλη η κοινωνική ομάδα ( άνδρες και γυναίκες) με πρωτοστάτη τον λυράρη που βρίσκεται στο κέντρο του κύκλου.

Οι χοροί χαρακτηρίζονται σε ειρηνικούς και έχουν σχετικά αργή ρυθμική αγωγή και  σχεδόν όλοι συνοδεύονται από τραγούδι. 

1ος Ο μύθος, 2οςΑρχαιοελληνικό παρελθόν ,Η ιστορία, Προγονική καταγωγή, 5οςθρησκευτικές Λατρίες,6ος συγγενικές σχέσεις, είναι στοιχεία που υπογραμμίζουν και προσδίδουν την πραγματική ταυτότητα των χορών.

Είναι δύσκολο να προσδιορίσουμε την ακριβή χρονολόγηση και τον δημιουργό  των σημερινών ποντιακών χορών.

Έχουμε όμως σοβαρές ενδείξεις ότι ορισμένοι από αυτούς είναι η φυσική συνέχεια των αρχαίων ελληνικών χορών που δεν έπαψαν να χορεύονται  από το  βάθος του χρόνου μέχρι της μέρες μας.

Οι ποντιακοί  χοροί που  θα προσπαθήσουμε να αντιστοιχίσουμε  τους χορούς που χορεύονταν στην αρχαία Ελλάδα , έχουν  τις ίδιες κινήσεις το ίδιο σχήμα ,την ίδια έκφραση το ίδιο χειροκράτημα, το ίδιο μουσικό μέτρο.

 Στον μυθικό χορό υπάρχουν πολλά κοινότυπα χαρακτηριστικά  τα οποία καταμαρτυρούν τις τελετουργικές ρίζες των ποντιακών χορών που χάνονται στο μύθο και την πραγματικότητα

Γενικά χαρακτηριστικά των αρχαίων με τους ποντιακούς χορούς.

Κόρδαξ  και Σίκινος = Μωμογέρεα

Στην ποντιακή χορευτική τέχνη ( Μωμογέρεα) και παράδοση  εδράζει και υποκρύπτεται η αρχαία κλασική εποχή ,και η δομή της αρχαίας ελληνικής ταυτότητας.

Ο Λαϊκός χορός των μωμογέρων αποτελεί μια αρχέγονη μορφή θεάτρου  παρόμοιες τελετουργίες έχουν τις ρίζες τους στις Διονυσιακές λατρείες. .όπως τα Βάκχεια, οι Κώμοι τα Λήναια και τα Ανθεστήρια.

Τα ποντιακά μωμόγερα δεν είναι άλλος από τον λατρευτικό χορό διθύραμβο που τραγουδούσαν οι σάτυροι μεταμφιεσμένοι σε τράγους, που τραγουδούσαν με την συνοδεία αυλού και συνοδεύονταν από έναν οργιαστικό και ξέφρενο ρυθμό.

Ακριβώς δηλαδή με τις μωμογερικά δρώμενα που συνοδεύονται από τον αυλό του αγγείου.

Ο Λουκιανός στο περί ορχήσεως κεφάλαιο στ. 79. είναι απόλυτα σαφείς λέγοντας : ΄΄ Η μέν γε Βακχική όρχησης εν Ιωνία μάλιστα και εν Πόντω σπουδαζομένη ,καίτοι σατυρική Ούσα΄΄  ο Κόρδακας ήταν ο χαρακτηριστικός χορός κωμωδίας και περιγράφεται ως άσεμνος με περιστροφές του σώματος με υπονοούμενα

Και ο Σίκινος ήταν  Διονυσιακός σκωπτικός χορός  των ακόλουθων Σελινών που σατίριζαν και  πείραζαν  με περιπαικτική διάθεση όπως ο  χορός των μωμόγερων

Βαυκισμός = Ομάλ μονόν

Ο Βαυκισμός είταν ένα είδος ιωνικού χορού βακχικού χαρακτήρα που πήρε το όνομά του από τον χορευτή Βαύκο. Πολυδ. (IV, 100):  ήταν ένας ήρεμος και μαλακός χορός που κάνει το σώμα μαλθακό.  Σύμφωνα με τον Ησύχιο έτσι ονομάζονταν και ένα είδος λυρικού τραγουδιού (Ωδής)  ήταν δηλαδή ιωνική όρχισις (χορός) και Ωδή (τραγούδι) κάτι αντίστοιχο δηλαδή με το σιγανό και αργόσυρτο ποντιακό μονόν ομάλ που συνοδεύεται πάντα με  τραγούδι του έρωτα της ξενιτιάς ή του πόνου.

 

Διθυραμβικός χορός = Διπάτ’ι ( Δύο πατήματα)

Είναι διθυραμβικός χορός και συγκαταλέγεται στους θεατρικούς χορούς .

οι χοροί αυτοί εκτελούνταν με συνοδεία τραγουδιού από τους υποκριτές   οι οποίοι λέγονταν και ορχηστές.

Οι χοροί αυτοί χωρίζονται σε τρεις κατηγορίες ,α) χορό τραγωδίας,

β) της κωμωδίας γ) χορό της σατυρικής ποίησης. .( Οι Τελετουργικοί Χοροί στους Αρχαίους Πολιτισμούς, Μαρία Χιμένεθ Πλάνα, Εκδόσεις Νέα Ακρόπολη
) Έχει τις ρίζες του στους δραματικούς ποιητές  και οι συμμετέχοντες  είναι ορχηστές και χορογράφοι ο χορός αυτός πλαισίωνε τις αρχαίες τραγωδίες του Αισχύλου. ( Σεμινάριο φιλοσοφίας Νέα Ακρόπολη Ηρακλείου) Ο εσωτερικός συμβολισμός του αρχαίου χορού συνέδριο Νοέμβριος Δεκέμβριος 2013  )

Στην ποντιακή κοινωνία με το χορό αυτό τραγουδήθηκαν όλα τα ακριτικά έπη του ακρίτα της τρίχας το γεφύρι , ο Γιάννες ο μονόγιανες κ.τ.λ. Αητέντς επαραπέανεν   

Το τρισυπόστατο  στην εκτέλεση αυτών των χορών μας παραπέμπει στην αρχαία τραγωδία. Χορός μουσική  τραγούδι . 

Γέρανος = Κοτσαγγέλ’(ιν)

Ο Ποντιακός χορός Κοτσαγγέλ’(ιν) χορεύεται στο τέλος της γαμήλιας τελετής ,  από άνδρες και γυναίκες που περιπατούν χορεύοντας  δια των οδών της συνοικίας.

Είναι ο αντίστοιχος με τον τελετουργικό χορό  Γέρανουλκό που χορεύτηκε προς τιμή του Απόλλωνα στη Δήλο .Χορεύεται σε σχηματισμό φουρκέτας ( Λαβύρινθου ή Φιδιού) (Κοτσαγγέλ’(ιν) στα ποντιακά = δρόμος ή ραφή ελικοειδής.) τον χορό αυτό μπορούμε να  συνταυτίσουμε με τον χορό του Θησέα που χορεύονταν  σε σχήμα φουρκέτας ,αναπαρασταίνοντας τον Μηνοϊκό λαβύρινθο.

Μπορούμε να τον συσχετίσουμε με το φίδι σαν μια μορφή αρχαίας θεότητας.

Τον ίδιο όρο με αυτόν του ΄΄κοτσαγγέλ’ ΄ ( Κοτσάγγελος = (Κοτσός –Άγγελος)΄ χρησιμοποιεί ο όμηρος  στην ΄΄ Ιλιάδα  ΄΄ ( Σ. 590 μετάφραση Ν. Καζαντζάκη –Ι. Κακριδή)  λέγοντας μας τα εξής χαρακτηριστικά:

΄΄Ξομπλιάζ’ ακόμ’ ο Κουτσο-πόδαρος Θεός και χοροστάσι,

Όμοιο με εκείνο που ΄χει ο Δαίδαλος της ομορφομαλούσας

Της Αριάδνης στην απλόχωρη Κνωσό παλιά φτιαγμένο.

Άγουρα εκεί κι ακριβογόραστες παρθένες είχαν στήσει χορό,

Κι ένας του άλλου εκρατούσανε πα στον αρμό τα χέρια.΄΄

Στην περίπτωση αυτού του τελετουργικού χορού  παρατηρούμε χορευτικές συνάφειες που έχουν να κάνουν:

Α) τον θεϊκό χορό ( Κουτσοπόδαρος Θεός = Κουτσός Άγγελος )

Β) Κρατούν ο ένας τον καρπό του άλλου άνδρες και γυναίκες  και χορεύουν περιπατητικά σε σχήμα λαβύρινθου.( ο Ρόμπερτ Γρέιβς λέει ΄΄στο βίο του Θησέα ΄΄   

Μας λέει ότι τον χορό αυτό τον χόρεψαν για πρώτη φορά άνδρες και κοπέλες μαζί. Αμέσως μετά την εξόντωση του Μινώταυρου στην Κρήτη.

Εμμέλεια= Θύμισμα

 Ο χορός αυτός  είναι κατά τον Ησίοδο Χορός του Γάμου αντίστοιχος με το Θύμισμα του Πόντου.

Στον γαμήλιο χορό το θύμισμαν  παρατηρούμε τα θρησκευτικά του (Χριστιανικά  ) του χαρακτηριστικά ) εφ όσον χορεύεται με τον παπά που κρατά μάλιστα και το θυμιατό στο χέρι. Εδώ παρατηρούμε τα αρχαία τελετουργικά χαρακτηριστικά του χορού που απλώς προστίθενται νέα θρησκευτικά στοιχεία .

Ο πυρήνας όμως του χορού διατηρεί τα γενεσιουργά τελετουργικά στοιχεία μέσα στους αιώνες.

Ο τελετουργικός αυτός χορός  χορεύεται από εφτά ζευγάρια και τον τελετάρχη το ΄΄Τεκ΄΄( τον έναν) με την επωδό ΄΄χάραξεν η ανατολή.΄΄ Μας παραπέμπει στον χορό του Θησέα που αμέσως μετά την νίκη του επί του Μινώταυρου έστησε μαζί με τα εφτά ζευγάρια που τα γλύτωσε από τον μινώταυρο έστησε το χώρο της νίκης έξω από τον λαβύρινθο. Δώρα Στράτου ΄΄Οι δημοτικοί χοροί ΄΄

Τα κοινά τελετουργικά χαρακτηριστικά των δύο χορών του Θησέα  που χόρεψε τον χορό της ζωής και του Ποντιακού ΄΄Θύμισμαν΄΄ που συμβολίζει το ξεκίνημα της ζωής των νεόνυμφων,

Επιβεβαιώνουν την τελετουργική πραγματική διαχρονική σχέση του τελετουργικού δρώμενου το οποίο απλός μεταλλάχθηκε στο χρόνο και προσαρμόστηκε από το πρωτογενή του μορφή στην  σύγχρονη  γαμήλια απεικόνιση.

Εκείνο όμως που είναι έντονα εντυπωσιακό είναι τα σταθερά χαρακτηριστικά που διατηρεί ο χορός ως μορφή τέχνης που παραμένουν απαράλλαχτα μέσα στους αιώνες.

Θερμαστρίς= Λαγγευτόν ή τρομαχτόν

Θερμαστρίς ένας αρχαίος ζωηρός και πηδηχτός χορός Ησίοδος μας τον περιγράφει:

 ΄΄ Θερμαστρίς όρχισις έντονος και διάπυρος τάχους ένεκα ΄΄ δηλαδή χορός έντονος και φλογερός, εξαιτίας της ταχύτητάς του. και ο Πολυδεύκης ( ιv, 102 )γράφει: ΄΄ Θερμαστρίδες έντονα ορχήματα ΄΄ οι θερμαστρίδες είναι  πηδηχτοί χοροί. Στον πόντο τον χορό  αυτό τον ονομάζουν οι Σάββας Ιωαννίδης Δημοσθένης Οικονομίδης , Παρχαρίδης Ι. Μελανοφρύδης Π. ως Λαγγευτόν ,Τρομαχτόν , Χυτόν ή Χυμιχτόν.  Όπως επίσης ο Παπαμιχαλόπουλος τον ονομάζει πηδηχτός ή λαγγευτός

Τον χαρακτήρισε Πρωτοτυπότατος και ρυθμικότατος  κυκλικός χορός .

Όταν ήρθαν οι πρόσφυγες πόντιοι στην Ελλάδα και τον χόρεψαν οι ελλαδίτες τον χαρακτήρισαν ως διαβολικό χορό . ακριβώς δηλαδή του προσέδωσαν τον ίδιο  χαρακτηρισμό  με αυτόν  του Αθήναιου ( ΙΔ΄629D, 27)  ΄΄Η Θερμαστρίς περιλαμβάνεται στους μανιακούς χορούς.΄΄

Αντιστροφή =Σερανίτσα

Ο  αρχαίος χορός αντιστροφή  ήταν ένας χορός που αντιστρέφονταν απότομα από την μία προς την άλλη κατεύθυνση ( από δεξιά προς αριστερά)  ο χορός συνοδεύονταν από τραγούδι που τραγουδιόταν κατά την αντιστροφή του χορού. Αντιστροφή ήταν επίσης και το δεύτερο μέρος των λυρικών τραγουδιών στα αρχαία δράματα.

Ο ποντιακός χορός Χεριανίτσα ή εικοσιένα  έχει την απόλυτη αντιστροφή  κατά την εκτέλεσή του γιατί να μην υποθέσει κανείς ότι ο χορός αυτός είναι μία ιστορική απεικόνιση του αρχαίου χορού Αντιστροφή

Συρτός= Κοτσιχτόν ομάλ’ ή Εμπροπίσ’

 Ο συρτός  ανάγεται στην αρχαία Ελλάδα το όνομά του το πήρε από την αρχαιοελληνική λέξη σύρω ( τον χορό) Ο χορός μνημονεύεται στην επιγραφή του Επαμεινώνδα  ( στα μέσα του 1^ου μ.Χ. ) στη Βοιωτία  και αναφέρει  ΄΄ την των συρτών πάτριον όρχησιν θεοσεβώς επετέλεσεν ΄΄.

 Ο συρτός χορεύεται σήμερα σε όλη την Ελλάδα και στον πόντο συναντιέται με διάφορες ονομασίες όπως Εμπροπίσ’  ,Σαμψουνταίϊκον ομάλ’ , και χορεύεται με το γνωστό τραγούδι ΄΄λάχανα πουλί μ’ λάχανα…΄΄

Πυρρίχιος =Σέρα χορός

Ο Πυρρίχιος χορός ανήκει στην κατηγορία των πολεμικών χορών των αρχαίων Ελλήνων  κατά τον Πλάτωνα είναι μια μίμηση πολέμου. μια αναπαράσταση των φάσεων του  με την συνοδεία αυλού ή λύρας.

Στην αρχαιότητα τον χορό αυτό τον χόρευαν στη γιορτή των Διόσκουρων και στις γιορτές των Παναθηναίων, στον πόντο τον χόρευαν επίσης στα μεγάλα πανηγύρια και τις δεξιώσεις αρχόντων. οι κινήσεις του αρχαίου πυρρίχιου έτσι όπως της περιγράφει ο  Ξενοφώντας χορεύονται σήμερα στον Σέρα χορό όπως :  ( Ποδισμός = γρήγορη εναλλαγή των ποδιών , στροφές στα πλάγια =έκνευση, οπισθοχωρήσεις= ύπειξη , χαμηλώματα του κορμιού =ταπείνωση, κινήσεις επίθεσης και άμυνας Ξιφισμός= χτύπημα των όπλων = κλαγή,) τετράκομος = επίθεση μαζική προς τον εχθρό ,

Στο βιβλίο του ΠΕΡΙΗΓΗΣΗΣ ΕΙΣ ΤΟΝ ΠΟΝΤΟΝ , Ο ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΠΑΠΑΜΙΧΑΛΟΠΟΥΛΟΣ  στη σ.224  περιγράφει  τις ίδιες κινήσεις του Σέρα χορού λέγοντας : ΄΄ ότι θα ηδύνατο τις να κατατάξει τον Σέρρα χορόν μεταξύ των διασημοτέρων χορών ολοκλήρου του κόσμου .σ. 226