Σάντα, Ίμερα και Κρώμνη: μαστοροχώρια του Πόντου

Εσωτερικό εκκλησίας στο Λυκάστ της Κρώμνης

Ο Πόντος φαίνεται να είναι η μεγάλη, και με παλαιά παράδοση κοιτίδα μαστόρων της Μικράς Ασίας. Περιοδεύοντες κτίζανε σ’ αυτήν, στη Ρωσία, ακόμα και σε αρμενικά εδάφη. Τα κυριότερα ποντιακά μαστοροχώρια ήταν η Σάντα, η Ίμερα και η Κρώμνη. Υπήρχαν και άλλα μικρότερα, αλλά όχι λιγότερο δυναμικά. Οικοδόμοι από το Καγιά Τιπί Κοτυώρων, το Κάγιαλτι, το Λιφτιάρ κ.ά. ταξίδευαν έως το Εσκή Σεχίρ, Τοκάτη, Σαμψούντα και σ’ αυτήν την Άγκυρα. «Μαστόροι από το Γκιουμουσχανέ» (τουρκ. Gümüşhane, η Αργυρούπολη) πήγαιναν ομαδικά να κτίσουν στην Καππαδοκία, όπως στο Εμινίκ της Νίγδης κατ’ αρχήν εποχικά, στο τέλος ξεσηκώνοντας τις οικογένειές τους εγκαταστάθηκαν εκεί οριστικά. Από άλλα χωριά μετανάστευαν μαστόροι στη Ρωσία. Γνωρίζουμε επώνυμους που εργάζονταν εκεί οριστικά. Ο πρωτομάστορας Κωνσταντίνος Ανανάντον με τεχνίτες από την Τραπεζούντα και τη Γκιουμούσχανα πριν το 1855 σε διάστημα 17 ετών έκτισε 24 εκκλησίες στην περιοχή Μινγκρέλη κ.ά. της Ρωσίας. Οι Τραπεζούντιοι πρωτομαστόροι Συμεών Γυτέρα και Χαράλαμπος Παλάστωφ (σύμφωνα με τα ρωσικά αρχεία) ανοικοδόμησαν εκκλησία το δεύτερο μισό του 19ου αι., στην περιοχή Σεμάχα του Αζερμπαϊτζάν. Η Ίμερα είχε την παλαιότερη παράδοση και επώνυμους πρωτομαστόρους «Ο ΠΡΩΤΟ ΜΑΪCTΩΡΑC ΓΡΗΓΟΡΙC ΧΡΥCΟΥΛΙΔΗΣ, ΜΑΪΟΥ 1, έτος 1859» έχτισε το ναό Προφήτου Προδρόμου της «Μονής ΓΗΜΕΡΑΣ». Εξάλλου στη Σινασό κτίστηκε η εκκλησία των Ταξιαρχών «... χειρί .. αρχιτέκτονος Γρηγορίου παπά Λαζαρί ανεψιού..» από Ιμέρα το 1841. Ενωρίτερα και Ιμεραίοι είχαν μεταναστεύσει ιδρύοντας το 1830 τη [νεα] Ίμερα στη Τσάλκα της Γεωργίας. Παρόμοια μετανάστευση πραγματοποίησαν και οι Κρωμναίοι. Υπάρχει γενικά εύφημη ανάμνηση γι’ αυτούς, αλλά δεν γνωρίζουμε πολλά. Καλύτερα κατατοπισμένοι είμαστε για τη Σάντα. Εδώ όλοι οι άντρες ήταν οικοδόμοι, ξενιτεύονταν στο εσωτερικό και στο εξωτερικό. Ως τα τελευταία υπήρχαν Σανταίοι που αποδημούσαν στον Καύκασο και στη Ρωσία, αλλά ξαναγύριζαν στην πατρίδα. Ένας από τους πολλούς πετυχημένους Σανταίους εργολάβους ήταν στο Βατούμ ο Θεόδωρος Κούρτογλου (Σάντα 1856-Βατούμ 1914)

ΜΑΣΤΟΡΟΧΩΡΙΑ

ΑΡΓΥΡΗΣ Π.Π. ΠΕΤΡΟΝΩΤΗΣ

ΑΡΧΙΤΕΚΤΩN, BAUMEISTER, Y.[ÜKSEK] MİMAR

ΜΑΚΡΙΝΙΤΣΑ

ΙΟΥΝΙΟΣ 2011
σελ. 21-22

http://kpe-makrin.mag.sch.gr/old_archives/MASTOROXVRIA.pdf